Funkcje muzyczne w liturgii (2)

W liturgii katolickiej istnieje wiele funkcji mających charakter społeczny, wspólnotowy. Kilka z nich ma ścisły związek z muzyką Kościoła. Takim charakterem, obok posług zarezerwowanych dla duchownych (biskup, prezbiter, diakon), naznaczona jest funkcja chóru, scholi, kantora, psałterzysty, organisty i ludu. Niektóre z nich ze swej natury wykonywane są solowo, inne wspólnotowo.

Kantor (łac. cantare – śpiewać) spełnia funkcję kierownika śpiewu wiernych i ich dyrygenta. Do jego zadań należy intonowanie, prowadzenie i podtrzymywanie śpiewu wiernych, wykonywanego w całości lub w części, w technice naprzemiennej. Funkcja kantora została przejęta przez Kościół z liturgii synagogalnej. Dbając o poziom śpiewu liturgicznego, w minionych wiekach stawiano kantorom wysokie wymagania muzyczne i moralne. Kantorem mógł być utalentowany i wykształcony śpiewak, od którego żądano świadectwa życia chrześcijańskiego. Dawniej funkcję tę pełnili głównie duchowni. Od czasu reformy liturgicznej Soboru Watykańskiego II, funkcję kantora może pełnić także świecki, obdarzony pięknym głosem i wykształcony muzycznie. Jego śpiew winien przyczyniać się do stworzenia klimatu modlitewnego i zachęcać wiernych do aktywności wokalnej. Do kantora należy wykonanie niektórych śpiewów solowych, podtrzymywanie i prowadzenie śpiewu; niekiedy na zasadzie dialogu z ludem. W wypadku braku chóru lub scholi, może on zastępować śpiew tych zespołów. Jeśli nie ma psałterzysty, kantor może wykonać psalm responsoryjny, pod nieobecność diakona może także śpiewać intencje modlitwy wiernych. Dziś zadania kantora pełni na ogół organista, choć zaznaczyć należy, iż funkcje te powinny być rozgraniczone pomiędzy dwie różne osoby.

Psałterzysta, czyli kantor wykonujący psalm, określany jest niekiedy psalmistą. Jego zadaniem jest śpiew psalmu responsoryjnego między czytaniami w liturgii Słowa Bożego. W tradycji Kościoła tę odpowiedź na usłyszane słowo Boże, w imieniu zgromadzenia liturgicznego wykonywał solista, natomiast wierni dołączali się, powtarzając refren. Ze względu na medytacyjny, refleksyjny, przede wszystkim zaś natchniony charakter tekstu psalmów, psałterzysta winien wykonywać śpiew pięknie, nabożnie i zrozumiale dla ludu. Konieczne jest więc, aby miał nienaganną wymowę i dykcję. Nieodzowna jest też znajomość i umiejętność swobodnego doboru melodii, która przyczyni się do zachowywania zgodności akcentu słownego z akcentem muzycznym. Dopuszcza się wykonywanie psalmu responsoryjnego w sposób ciągły, bez refrenu. Niekiedy refren może stanowić aklamacja „Alleluja”. Funkcję psałterzystów mogą pełnić chłopcy lub dorośli mężczyźni, w szczególnych przypadkach także kobiety.

Organista pełni ważną funkcję w celebracji liturgicznej. Jego zadaniem (typowo liturgicznym) jest organowe towarzyszenie śpiewom kantora, psałterzysty, chóru, scholi i wiernych. Funkcja pozaliturgiczna obejmuje przygotowanie muzyczne codziennej liturgii, nauczanie wiernych pieśni, niekiedy prowadzenie chóru, scholi. Jest on ponadto zobowiązany do doskonalenia umiejętności gry na organach i troski o instrument. Organista powinien posiąść znajomość podstawowego repertuaru śpiewów liturgicznych, w tym także chorału gregoriańskiego, oraz znajomość dokumentów Kościoła dotyczących muzyki i liturgii.

Wierni mają do spełnienia nie mniej ważne funkcje muzyczne, przez które przejmują na siebie współodpowiedzialność za sprawowane obrzędy. Tym bardziej że liturgię rozumie się dziś jako zespół obrzędów sprawowanych nie tyle dla wspólnoty, lecz sprawowanych przez wspólnotę. W związku z tym pełne i owocne uczestnictwo w liturgii domaga się zaangażowania we wspólnotową modlitwę i śpiew, gdyż są one formą chrześcijańskiego świadectwa i publicznego wyznania wiary. Przewidziane dla wiernych funkcje uwzględniają śpiew części mszalnych: Proprium Missae (śpiew na wejście, na przygotowanie darów, na Komunię i po błogosławieństwie), Ordinarium Missae (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei) oraz śpiew odpowiedzi na modlitewne wezwania celebransa.