Betonowe osiedla to dla ogromnej większości mieszkańców polskich miast codzienność. Znienawidzone masowe sypialnie w Polsce zamieszkuje inteligencja, podczas gdy w krajach zachodniej Europy blokowiska zamieniają się w slumsy. Źródłem wielkiej płyty jest modernizm Le Corbusiera, a jak rysuje się jej przyszłość? Temat ten podejmuje interesująca wystawa w warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej: „Betonowe dziedzictwo. Od Le Corbusiera do blokersów”.
Czy Le Corbusier wyobrażał sobie, jak jego idea „domu – maszyny do mieszkania” zostanie zrealizowana w państwach komunistycznych? Czy spodobałyby mu się wielkie betonowe osiedla otaczające duże miasta? To w końcu on i architekci jego generacji stworzyli teoretyczny zrąb idei i koncepcji, odpowiedzialnej za realizację powstających osiedli mieszkaniowych.
Papież modernizmu
Le Corbusiera nazywa się „papieżem modernizmu” lub „Leninem architektury”. Stworzył swój pierwszy wielorodzinny dom mieszkalny w latach 1947-1952. Była to tzw. jednostka mieszkalna w Marsylii – największy blok na świecie, w którym zamieszkało 1600 ludzi. Architekt zaprojektował 23 różne typy mieszkań: od jednopokojowych po duże, dwukondygnacyjne. Blok w konstrukcji żelbetowej wykończony był surowym betonem. Na środkowym piętrze mieścił się pasaż usługowo-handlowy, a na dachu urządzenia rekreacyjne: plac zabaw dla dzieci, basen, plac gimnastyczny dla dorosłych i miejsce na spotkania, z ławeczkami. Podobne bloki zostały później wzniesione w czterech innych miastach. Miały być one dla francuskiego architekta początkiem
citè radieuse – promiennego miasta. Jednak okazało się, że ludzie nie chcą takiego funkcjonalnego kolektywnego mieszkania i plan Le Corbusiera nie powiódł się. Bloki te nigdy nie zostały w pełni zamieszkane, nie korzystano z pasażu handlowego ani z atrakcji na dachu. Co z tych idei wyniosło budownictwo komunistyczne, można zobaczyć na przykładzie „katowickiej superjednostki”. Plany aby wyposażyć ten wielki blok w sklepy i usługi, nie wypalił; na szczęście nie powiódł się także zamysł stworzenia mieszkań bez kuchni: mieszkańcy mieli się stołować we wspólnej dla wszystkich jadłodajni.
Jaka przyszłość?
Wystawa „Betonowe dziedzictwo...” koncentruje się na przypadku polskim, jest próbą spojrzenia na przestrzeń blokowiska w jego aspekcie kulturowym. Ten projekt pokazuje „osiedle, blok, mieszkanie z wielkiej płyty jako ramę, która od pokoleń formatuje wrażliwość, świadomość i wyobraźnię, odcisk, jaki nowoczesne osiedle pozostawiło na polskiej kulturze”. W potocznej opinii bloki są wylęgarnią patologii i chuligańskich subkultur. Czy tak jest rzeczywiście? Jaka jest przyszłość betonowych blokowisk? Czy staną się wkrótce niszczejącymi slumsami? Czy można je zaadaptować do współczesnych wymogów w dziedzinie mieszkalnictwa? Na te pytania próbuje odpowiedzieć wystawa w CSW. Zebrano też na niej prace współczesnych artystów, odnoszących się do fenomenu blokowiska. Pokazane są archiwalne materiały fotograficzne, tematyczny wybór epizodów z kronik filmowych, zestaw filmów animowanych, propagandowych, oświatowych i dokumentalnych oraz filmy fabularne z lat 50. i współczesne. Pokazano także poprzez produkcje amatorskie i teledyski hiphopowe osiedle jako „złą dzielnicę” zaludnioną przez „blokersów”. Kuratorzy nie ograniczają się tylko do sztuki i filmu, znalazły tu swoje miejsce m.in. wiersze Mirona Białoszewskiego – najbardziej sugestywne utwory opisujące zunifikowaną przestrzeń nowoczesnego osiedla, jakie powstały w literaturze polskiej.
Wystawa czynna do 2 września. Szczegóły na stronie: www.csw.art.pl