Walka wciąż trwa

Z Armią Krajową kojarzy się nam, często wyłącznie, powstanie warszawskie. Trzeba więc wciąż odkrywać i przekazywać pamięć o ogromnym dziele, jakiego podjęli się Polacy, aby ich ojczyzna mogła przetrwać – o państwie podziemnym.

Po II wojnie światowej Polska znalazła się w radzieckiej strefie wpływów. „Wyzwolona” przez Armię Czerwoną dostała się właściwie pod okupację ZSRR, choć formalnie stworzono na jej terenach niezależne władze państwowe. W tym okresie starano się wymazać z pamięci kolejnych pokoleń Polaków świadomość istnienia Polskiego Państwa Podziemnego i jego wojska – Armii Krajowej. Mało tego, próbowano także zdyskredytować jego działalność w oczach opinii społecznej, nazywając je „zaplutym karłem reakcji”. Członków państwa podziemnego natomiast niszczono moralnie i fizycznie. Wielu z nich, walczących z najwyższym poświęceniem o wolną ojczyznę, przeżyło dramat. W „wolnej” Polsce oskarżano ich o zdradę, więziono, torturowano, skazywano na śmierć. Tak zginął m.in., skatowany przez funkcjonariuszy UB, Jan Rodowicz, pseud. Anoda, bohater powstania warszawskiego. Wielu z nas, wychowanych w PRL-u, musi najnowszej historii Polski uczyć się od nowa. Naród bowiem, jeśli chce przetrwać, nie może pozwolić sobie na amnezję. Walka o pamięć i prawdę historyczną wciąż trwa.

Tu miały być Niemcy
Jednym z mitów funkcjonujących w świadomości społecznej, a dotyczących okresu okupacji hitlerowskiej, jest przekonanie, że w Wielkopolsce nie było konspiracji, a jej mieszkańcy pogodzili się z zaistniałą sytuacją. Nic bardziej mylnego. Trzeba jednak uświadomić sobie specyficzne, odmienne od reszty okupowanego kraju warunki tu panujące. Obszar ten został włączony bezpośrednio do III Rzeszy i w ciągu 10 lat miał się stać jej integralną częścią.

Na polskość nie było tu miejsca. Dlatego elity społeczne wysiedlano na teren Generalnego Gubernatorstwa, a pozostałym Polakom odbierano mienie, zmuszano do pracy na rzecz okupanta i poddawano wszechstronnej germanizacji, próbując niszczyć stopniowo polską kulturę i świadomość narodową. Wspomagano się w tych działaniach także niezwykle zaostrzonym prawem karnym i przepisami administracyjnymi. Nie wolno było chociażby podróżować czy posiadać aparatów fotograficznych i odbiorników radiowych. Masowo osiedlano tu także Niemców, wprowadzając tym samym rozłam w lokalnych społecznościach polskich. Ten naród miał po prostu przestać istnieć na „terenach należących historycznie do Niemiec”.

Stawiali opór i ginęli
Takie, pokrótce, były warunki panujące w Wielkopolsce. I w takich też warunkach prowadzono tu mimo wszystko działalność konspiracyjną. Od 1939 r. spontanicznie powstawały organizacje podziemne, a w maju 1940 r. (najwcześniej na ziemiach polskich) objął w Wielkopolsce swój urząd Główny Delegat Rządu i zaczęły się kształtować struktury państwa podziemnego. Choć już rok później rozbiło je gestapo, Delegatura Okręgowa przetrwała do końca wojny. W ramach jej działalności ukazywało się tu ponad 50 tytułów prasy podziemnej oraz funkcjonowała podziemna administracja, szkolnictwo i wojsko.

Podziemne Wojsko Polskie – Związek Walki Zbrojnej, a od 1942 r. Armia Krajowa – skupiało w Wielkopolsce członków ponad pięćdziesięciu, istniejących już wcześniej, organizacji wojskowych oraz harcerstwa (Szarych Szeregów). W połowie 1943 r. w trzystu plutonach AK zaprzysiężonych było ok. 6 tys. żołnierzy, prowadzących głównie akcje wywiadowcze i sabotażowe. W sumie przez struktury AK w Wielkopolsce przeszło ok. 25 tys. zaprzysiężonych żołnierzy, z czego prawie jedna trzecia została aresztowana. Także czterech z siedmiu komendantów Okręgu swoją działalność konspiracyjną przypłaciło śmiercią.

To tylko garść faktów będących częścią składową „pomnika pamięci” Polskiego Państwa Podziemnego w Wielkopolsce – terenie, który miał się stać, według zamierzeń Hitlera, wzorcowym okręgiem III Rzeszy.

Korzystałem m.in. z opracowania Aleksandry Pietrowicz z IPN nt. Polskiego Państwa Podziemnego w Wielkopolsce