Kanonik, prałat, dziekan (1)

Nieraz słyszymy w kościele, podczas prezentacji duchownych, tytuły: kanonik, prałat, dziekan. Zastanawiamy się, co te tytuły oznaczają, skąd się wzięły?

Wspólnota Kościoła składa się z wiernych, czyli tych, którzy przez chrzest święty zostali wszczepieni w Chrystusa i ustanowieni Ludem Bożym. Miano wiernych (christifideles) przysługuje wszystkim członkom Ludu Bożego. Wśród wiernych rozróżniamy dwa stany: duchowny, czyli świętych szafarzy, oraz stan wiernych świeckich (kan. 207 § 1 KPK).

Spośród jednych i drugich wywodzą się wierni, którzy w szczególny sposób poświęcają się Bogu i uczestniczą w życiu Kościoła, złożywszy specjalne śluby (kan. 207 § 2 KPK).

Duchowni, czyli szafarze istniejący w Kościele z ustanowienia Bożego, uczestniczący w kapłaństwie hierarchicznym i pełniący służbę wobec Ludu Bożego poprzez posługę nauczania, uświęcania i pasterzowania mogą pełnić w Kościele różne urzędy, posługi, funkcje oraz mogą być obdarzeni różnymi tytułami czy godnościami. Odznaczeniami papieskimi czy diecezjalnymi mogą też być obdarowywani wierni świeccy.

Jeżeli chodzi o kanoników, to tytuł ten wynika i połączony jest z kapitułami kanonickimi (capitula canonicorum), które zrodziły się w Kościele na podłożu życia wspólnego duchownych. Początki zorganizowanego życia wspólnego pewnych grup duchownych, które przyjęło nazwę kanonicznego, dając okazję do nazywania członków wspólnoty kanonikami, sięgają IV wieku. Kanoniczny styl życia proponował św. Euzebiusz z Vercelli (+371) i św. Augustyn (354-430). Duży wpływ na rozwinięcie i utrwalenie życia wspólnego duchownych w diecezji miała reguła św. Chrodeganga, biskupa Metzu (742-766). Ta forma życia duchownych rozwinęła się we Francji i Anglii w X i XI wieku. Pod koniec wieku XI pojawili się tzw. kanonicy regularni, prowadzący życie wspólne oparte na ślubach. W związku z tym kanoników dotychczasowych, którzy prowadzili życie wspólne bez składania ślubów, zaczęto nazywać kanonikami świeckimi (canonici saeculares). Ci, jeśli byli zgrupowani przy kościele katedralnym, stanowili kapitułę katedralną, jeśli zaś prowadzili życie wspólne przy innym zacniejszym kościele, tworzyli kapitułę kolegiacką.

Pozycja kapituł, zwłaszcza katedralnych, rosła dzięki przyznaniu im osobowości prawnej i nabywaniu przez nie coraz to szerszych uprawnień, łącznie z osobnym majątkiem kościelnym. Szczególnie ważną rolę kapituła katedralna (a więc i członkowie kapituły) odgrywała w diecezji w razie niemożności sprawowania rządów przez biskupa (sede impedita) oraz podczas wakatu stolicy biskupiej (sede vacante). Największy rozkwit kapituł katedralnych przypada na wiek XIII i XIV. Mniejszą rolę odgrywały kapituły kolegiackie, które były zorganizowane na wzór kapituł katedralnych. Obowiązki ich ograniczały się zwykle do sprawowania funkcji liturgicznych i duszpasterstwa w kościele kolegiackim oraz do gospodarowania w tymże kościele.

Powolny spadek znaczenia kapituł katedralnych zaczął się u schyłku XVI w. Wprawdzie potrydenckie prawo kanoniczne w dalszym ciągu przyznawało im wiele uprawnień, jednakże stopniowo stawały się one coraz bardziej zależne od biskupa diecezjalnego. Znaczenie kapituł katedralnych próbował podnieść Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r., przeznaczając je nie tylko do uświetnienia kultu Bożego w kościele katedralnym, lecz także do wspomagania biskupa diecezjalnego radami zgodnie z przepisami prawa i zastępowania go w zarządzaniu diecezją w razie zawakowania stolicy biskupiej oraz przyznając im miano senatu i rady biskupa (zob. kan. 391-422 KPK z 1917 r.). Faktycznie jednak kapituły katedralne nie mogły biskupowi dostarczyć rad i pomocy w zarządzaniu diecezją, nie były w stanie stanowić senatu i rady biskupiej, gdyż przekształciły się raczej w kolegia kapłanów zasłużonych dla diecezji. Dlatego Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. pod wpływem postanowień Soboru Watykańskiego II zreformował kapituły, powołując do życia kolegium konsultorów i rady kapłańskie, które zastąpiły kapituły katedralne. Odtąd charakter kapituł i ich członków istotnie się zmienił. (cdn.)