Dla kogo psychoterapia?

Jakie są rodzaje pomocy psychologicznej?
Podstawowy to poradnictwo. Polega na krótkim, czasem jednorazowym kontakcie z psychologiem, którego celem jest albo uzyskanie porady, albo przeprowadzenie diagnozy. Dla przykładu rodzice starający się o odroczenie rozpoczęcia nauki przez dziecko (w okresie gdy przymusowo posyłano sześciolatki do pierwszej klasy) musieli uzyskać opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, stwierdzającą brak dojrzałości szkolnej u dziecka.
Poradnia psychologiczno-pedagogiczna przeprowadza diagnozy u dzieci z problemami (w nauce czy zachowaniu), lecz także u dzieci wybitnie zdolnych. Dzięki poprawnie postawionej diagnozie można pokierować lepiej nauką i wychowaniem dziecka. Poradnie te prowadzą też porady dla rodziców zmagających się z różnymi problemami. W każdej diecezji istnieją również katolickie poradnie rodzinne, gdzie można zgłosić się po poradę z dowolnym problemem psychologicznym.
Poradnictwo to nie psychoterapia. Czego możemy od niego oczekiwać? Porady, wskazania pomocnej lektury, warsztatów, grup samopomocy itp. Poradnictwo będzie przydatne osobie, która ma poczucie, że zasadniczo całkiem dobrze sobie radzi z życiem, lecz potrzebuje pomocy w rozwiązaniu konkretnego problemu. Psycholog w poradni może też pomóc osobie mającej przerastające ją problemy i niewiedzącej, gdzie się z nimi zwrócić – pokieruje ją we właściwe miejsce.
 
Co jest głównym celem psychoterapii?
Pomoc osobie, która ma poczucie, że z jakichś powodów „wymknęły jej się z rąk stery życia”, czyli trudności ją przerastają. Zdaje sobie ona sprawę z istnienia problemu (depresji, napadów niepokoju, złości, przygnębienia, objadania się, nałogowego grania w gry czy hazardu itp.), ale mimo szczerych chęci i prób nie potrafi sobie z tymi problemami samodzielnie poradzić.
 
Problemy psychiczne czy fizyczne?
Przed pójściem do psychoterapeuty trzeba koniecznie sprawdzić, czy problemy nie są objawem choroby fizycznej. Na przykład zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy mogą powodować objawy podobne do depresji oraz choroby afektywnej dwubiegunowej, takie jak przewlekłe zmęczenie, zaburzenia poznawcze, przygnębienie, redukcja zainteresowań czy upośledzona koncentracja. A zatem podstawą jest tzw. diagnoza różnicowa, która pozwala sprawdzić, czy problemy mają podstawę fizyczną (i potrzebne są leki), czy psychologiczną – i tu może być pomocna psychoterapia.
Może się okazać, że problem ma dwojakie podłoże. W takim wypadku potrzebne będą zarówno leki, jak i psychoterapia. Co ważne, psychoterapeuta nie ma prawa zażądać odstawienia leków na czas trwania terapii.
 
Jak wygląda przygotowanie do psychoterapii?
Na początku niezbędne są dwa elementy: diagnoza psychologiczna (to coś innego niż wspomniana wcześniej diagnoza różnicowa) i kontrakt terapeutyczny. Diagnozy nie musi przeprowadzać nasz psychoterapeuta. Można skorzystać z pomocy psychologa, który po wstępnej rozmowie zdecyduje, jakie testy i metody należałoby zastosować, by sprecyzować zarówno problem, jak i posiadane przez klienta zasoby radzenia sobie z nim. Warto unikać testów projekcyjnych, takich jak np. test plam atramentowych, gdyż opierają się na wątpliwych podstawach teoretycznych. Przestrzegam natomiast przed autodiagnozą na podstawie opisów z internetu. Łatwo doszukać się w sobie objawów świadczących o najgorszych możliwych zaburzeniach.
 
Kontrakt – czyli co?
Na początku terapii powinien zostać ustalony i podpisany tzw. kontrakt terapeutyczny. Podstawą jest zapisanie w nim konkretnego, wymiernego, dającego się zaobserwować celu, jaki pacjent chce osiągnąć. Terapeuta może nie zgodzić się na pracę nad jakimś celem ze względów moralnych (np. „chcę stać się tak pewna siebie i kobieca, by odbić męża koleżance”) lub dlatego, że jest niemożliwy do osiągnięcia (np. „chcę już nigdy w życiu nie odczuwać smutku”). Pozostałe niezbędne elementy to planowany czas terapii (jeżeli w trakcie terapii okaże się, że praca idzie w innym tempie niż zakładano, ulega to zmianie, jednak musi ona być zaakceptowana przez klienta), miejsce terapii, częstotliwość, długość i forma sesji terapeutycznych, wysokość i formy opłat, warunki odwoływania spotkań, sposoby komunikowania się między sesjami, możliwość włączenia do terapii innych osób, np. męża czy żony.
 
Jaka jest rola osoby poddającej się terapii?
Psychoterapia nie jest jak np. fryzjer, gdzie klient jest biernym odbiorcą ułożonym wygodnie w fotelu, podczas gdy usługodawca wykonuje całą pracę. W psychoterapii pracujesz ty, terapeuta tylko tą pracę ułatwia, metaforycznie podając narzędzia pomagające w tej pracy i ją ukierunkowując. Jeżeli nie wykonujesz pracy nad sobą, terapia zmieni się w szereg spotkań, podczas których żalisz się na swoje problemy, co możesz zrobić równie dobrze przy kawie z koleżanką, za zdecydowanie mniejszą kwotę.
 
Kiedy terapia może szkodzić?
Jeśli naprawdę przykładasz się do pracy nad sobą, a uważasz, że terapia nie pomaga ci w problemie, lecz go pogłębia, masz prawo ją przerwać. Przyczyny tego stanu mogą być różne: niekompetencja terapeuty, wybranie rodzaju terapii nieskutecznego przy konkretnym problemie, nieumiejętność pracy nad sobą, brak zaufania. Przestrzegam jednak przed zbyt szybkim poddaniem się pod wpływem przejściowych trudności. Niektóre spotkania mogą być trudne, bo dotykają czegoś, co jest bolesne, ale jeśli stale, po każdej sesji czujesz się gorzej – przemyśl decyzję. Co powinno być sygnałem ostrzegawczym, że terapia nie pomaga a szkodzi? Jeżeli po każdej sesji masz problem, by się pozbierać i np. zaczynasz sięgać po alkohol czy inne używki, by dojść do siebie. Możesz wtedy poszukać pomocy gdzie indziej. Może pomocna będzie grupa wsparcia, terapeuta pracujący w innym systemie albo wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół. Ważne jest, by w razie niepowodzenia terapii nie pozostawać z problemem samemu.
 
Jak wybrać psychoterapeutę?
W Polsce aby być psychoterapeutą, nie trzeba być psychologiem ani psychiatrią. Mianem psychoterapeuty mogą określać się osoby będące absolwentami czy wręcz studentami szkół psychoterapii o bardzo zróżnicowanym poziomie. Nie kierujmy się więc samym tytułem. Oznacza to, że nawet określenie „certyfikowany terapeuta szkoły takiej a takiej” niekoniecznie idzie w parze z kompetencjami. Warto wybierać terapeutów pracujących w takim nurcie psychoterapii, którego skuteczność została potwierdzona dla zdiagnozowanego u danej osoby problemu.
Zdecydowanie najlepszym wskaźnikiem jest osobiste polecenie. To znaczy gdy znamy osobiście kogoś, kto z podobnym problemem zwrócił się do danego terapeuty i uzyskał pomoc. Nie warto ufać opiniom z internetu, gdyż zbyt łatwo podlegają manipulacji. Problem polega na tym, że musielibyśmy znać kogoś ze zbliżonym do naszego problemem. Co z tego, że ktoś poleca ci świetnego terapeutę od uzależnień, jeśli twoim problemem jest depresja?
 
Czy istnieje terapia neutralna światopoglądowo?
Nie ma terapeutów neutralnych światopoglądowo. Ponieważ jest to temat obszerny, zainteresowanych odsyłam np. do artykułu Mit neutralności światopoglądowej psychoterapeuty Bogusława Włodawca (dostępny na stronie psychologia.net.pl). Dla przykładu: znajomy mimo deklaracji neutralności światopoglądowej ze strony terapeuty usłyszał negatywną ocenę spowiedzi, jako zaburzającej proces terapeutyczny przez generowanie sztucznego poczucia winy. Jeśli zatem terapeuta deklaruje, że swój światopogląd zawiesza na kołku w poczekalni, oznacza, że będzie nam go komunikował bez świadomości tego, co robi. Dlatego warto wybierać osobę o tym samym światopoglądzie, dzięki czemu uniknie się konfliktu wartości w trakcie terapii.
 
Jak wybrać odpowiednie podejście terapeutyczne?
Obecnie istnieje około 500 różnych podejść psychoterapeutycznych – od psychodynamicznych opartych na założeniu, że doświadczenia z dzieciństwa determinują nasze dzisiejsze zachowania w sposób pozostający poza naszą świadomością, zatem istotą terapii jest dotarcie do zranień z dzieciństwa, by przepracować je w sposób prawidłowy (terapia trwająca i kilka lat), po terapię poznawczo-behawioralną koncentrującą się na tu i teraz i pomagającą rozwiązywać aktualnie występujące problemy bez rozgrzebywania przeszłości – ta jest zdecydowanie krótsza i skoncentrowana na konkretnych problemach.
Warto wybrać taki rodzaj psychoterapii, której skuteczność w pomocy w danym problemie została potwierdzona badaniami naukowymi. Najbardziej rozbudowana, niestety rzadko aktualizowana lista rekomendacji opartych na badaniach efektywności, znajduje się na stronach amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologii Klinicznej. Oto niektóre z rekomendacji, dotyczących bardziej rozpowszechnionych problemów:

• bulimia – terapia poznawczo-behawioralna (CBT), terapia interpersonalna;

• schizofrenia – poznawczo-behawioralny trening umiejętności społecznych (SST), terapia poznawczo-behawioralna (CBT), terapia usprawniania poznawczego (CRT), program asertywności środowiskowej ACT, psychoedukacja rodziny;

• lęk społeczny – terapia poznawczo-behawioralna (CBT);

• zaburzenia depresyjne – terapia behawioralna/aktywacja behawioralna, terapia poznawczo-behawioralna Becka, terapia poznawczo-behawioralna CBASP, terapia interpersonalna, techniki rozwiązywania problemów (PST), trening zarządzania sobą (SMT);

• osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline – terapia dialektyczno-behawioralna (DBT).

Brakuje niestety podobnego przewodnika dla pacjentów po rodzajach problemów i rekomendowanej psychoterapii w języku polskim, jednak z pewnością byłaby to niezwykle przydatna pozycja.
  

---

1. Istnieją różne rodzaje pomocy psychologicznej: od porady po terapię długoterminową.

2. Jeśli zasadniczo dobrze sobie radzisz z trudnościami, lecz pojawia się pojedynczy problem, który cię przerasta, warto sięgnąć po poradę, coaching, poradnik, grupę wsparcia, niekoniecznie od razu po psychoterapię.

3. Zanim udasz się na psychoterapię, sprawdź, czy twoje problemy nie są wynikiem choroby fizycznej (diagnoza różnicowa).

4. Jeśli decydujesz się na psychoterapię, na początku poddaj się diagnozie, by sprecyzować zarówno problem, jak i twoje zasoby, czyli mocne strony.

5. Istnieją różne systemy psychoterapii – należy sprawdzić, jaki rodzaj terapii będzie najskuteczniejszy przy konkretnym rodzaju problemu.

6. Warto wybierać terapeutę o tym samym światopoglądzie, by nie dochodziło do konfliktu wartości.

7. Masz prawo przerwać psychoterapię, jeśli uznasz ją za nieskuteczną, jednak nie poddawaj się pod wpływem przejściowych trudności.