Katechezy katedralne – ks. Andrzej Grzelak
Z rzeczywistością odpustów życie chrześcijańskie związane jest od samego początku, choć nie zawsze człowiek zdaje sobie z tego sprawę. Nauka Kościoła o odpustach jest jasna i konkretna, jednak trzeba przyznać, że nie zawsze była ona jasno i zgodnie z Bożym objawieniem przedstawiana.
To właśnie powierzchownie rozumiana nauka o odpustach stała się w XVI w. jedną z przyczyn słynnego wystąpienia Marcina Lutra, które uruchomiło bolesny dla Kościoła proces reformacji.
Był to czas, kiedy budowano nową bazylikę św. Piotra w Rzymie. Kaznodzieje głosząc naukę o konieczności odpustów i ich duchowym dobru, wiązali z ich udzieleniem złożenie daru materialnego na rzecz powstającej bazyliki. Pierwotnie ofiara ta miała być wyrazem wdzięczności za udzielony dar, ale nietrudno było o różne podejrzenia czy uproszczenia, które doprowadziły do błędnego rozumienia samych odpustów. Wówczas to pojawiły się pytania: czy zatem można kupić sobie zbawienie?
Istota odpustów
Katechizm Kościoła Katolickiego uczy, że odpust jest ściśle związany z przyjęciem sakramentu pokuty i pojednania. Grzesznik, który otrzymuje rozgrzeszenie, ma dostęp do łaski Bożej, ale to jeszcze nie wyczerpuje pełnego procesu jego pojednania z Bogiem. Konsekwencją grzechu jest bowiem zerwanie więzi z Bogiem i nieuchronna kara o podwójnym charakterze: kara doczesna i wieczna.
Istotą kary wiecznej jest oddalenie od Boga, zaś kary doczesnej – oczyszczające cierpienie na ziemi bądź w czyśćcu. Sakramentalne rozgrzeszenie uwalnia nas od samych grzechów i od kary wiecznej. Pozostaje jednak kwestia zadośćuczynienia, odpokutowanie kary doczesnej. To właśnie kara doczesna może być darowana przez Boga poprzez dar, nazywany odpustem.
Odpust to darowanie kary doczesnej za grzechy, zgładzone już co do winy. Chrześcijanin może otrzymać odpust po koniecznym spełnieniu kilku, ściśle określonych warunków. Musi wyznać grzechy na drodze sakramentalnej pokuty i otrzymać rozgrzeszenie, wzbudzić w sobie jednoznaczne pragnienie zyskania odpustu oraz spełnić warunki, konieczne dla jego otrzymania.
Za siebie i za zmarłych
Odpusty mogą być zupełne lub cząstkowe, w zależności od tego, czy uwalniają od kary doczesnej w całości, czy tylko częściowo. W dawnych książeczkach do nabożeństwa przy poszczególnych modlitwach zaznaczano nawet, ile dni odpustu można zyskać za ich odmówienie – po Soborze Watykańskim II nie określa się już tak szczegółowo długości odpustów.
Odpusty może zyskiwać każdy wierny, który przystępuje do sakramentów. Ofiarować je można za siebie lub za zmarłych – nie ma możliwości ofiarowania odpustów innym żyjącym. Żadnego odpustu nie można uzyskać za złożoną ofiarę pieniężną.
Wśród odpustów zupełnych wyróżniamy te, które możemy uzyskać każdego dnia (nie więcej, niż jeden dziennie) i te, które otrzymać możemy tylko w określone dni roku liturgicznego. Każdego dnia można zyskać odpust zupełny za odprawienie półgodzinnej adoracji Najświętszego Sakramentu, za półgodzinne, pobożne czytanie Pisma Świętego, za odprawienie Drogi Krzyżowej z przechodzeniem od stacji do stacji i rozmyślaniem Męki Pańskiej lub za odmówienie części Różańca z rozmyśleniem tajemnic różańcowych i bez przerwy w odmawianiu.
Szczególne dni
1 stycznia i w niedzielę Zesłania Ducha Świętego odpust zyskać można za publiczne odmówienie hymnu „O Stworzycielu Duchu przyjdź”. W każdy piątek Wielkiego Postu za odmówienie przez Jezusem Ukrzyżowanym modlitwy „Oto ja”. W Wielki Czwartek i Boże Ciało za śpiew „Przed tak Wielkim Sakramentem”. W Wielki Piątek za ucałowanie krzyża. W Wigilię Paschalną i w rocznicę własnego chrztu za odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych. W uroczystość Serca Pana Jezusa za odmówienie aktu wynagrodzenia. W uroczystość Chrystusa Króla za publiczne odmówienie aktu oddania się rodzaju ludzkiego. W oktawie Wszystkich Świętych za nawiedzenie cmentarza (ten odpust można ofiarować wyłącznie za zmarłych). W ostatnim dniu roku kalendarzowego za publiczne odmówienie hymnu „Ciebie Boga wysławiamy”. Ponadto odpusty zupełne można zyskać również w dniu Pierwszej Komunii Świętej i prymicji, na zakończenie przynajmniej trzydniowych rekolekcji, za nawiedzenie kościoła parafialnego w dniu patronalnego święta i 2 sierpnia – tzw. odpust Porcjunkuli.
Odpusty cząstkowe przypisane są do poszczególnych ważnych modlitw. Można ich zyskiwać kilka w ciągu dnia.
Zyskując odpusty, człowiek w pełni otwiera się na dar Bożej miłości, która nie tylko przebacza grzechy, ale również uwalnia od ich skutków – są konieczne, żebyśmy w pełni zanurzyli się w łasce Bożej.