Festiwal Millennium Docs Against Gravity jest już pełnoletni – od początku września odbywa się już jego osiemnasta edycja. W Warszawie, Wrocławiu, Gdyni, Katowicach, Poznaniu, Bydgoszczy i Lublinie w salach kinowych zasiedli fani filmów non-fiction. A tych zdaje się przybywać, bo kina były oblegane. Rzeczywistość popandemiczna sprawiła jednak, że organizatorzy przygotowali również wersję festiwalu online.
Co sprawia, że filmy dokumentalne cieszą się taką popularnością? Wyjaśniają one świat, pokazują jego różnorodność, zaspokajają naszą naturalną ciekawość. Organizatorzy podają, że ponad połowę uczestników stanowią osoby w przedziale wiekowym od 26 do 45 lat. To pokazuje, jak bardzo złożoność świata chcą rozgryźć młodzi ludzie. Festiwalowe wybory na to pozwalają, bo jak głosi hasło imprezy, są to firmy powstałe z czułości do świata, a w tym roku szczególnie do świata, który na ponad rok wstrzymał oddech.
„Świat się budzi” – mówią kuratorzy wydarzenia i już teraz możemy zaobserwować jego zmiany. Zachęcają też, by solidarność społeczna, która zrodziła się w czasie pandemii, pozostała z nami i byśmy byli wrażliwi na los innych. To niemal 150 filmów dokumentalnych, prezentujących olbrzymie zróżnicowanie pod względem miejsc, w których powstały, ale także formy. Znajdują się wśród nich filmy pełnometrażowe, krótkometrażowe, animacja oraz seriale dokumentalne.
Oto moje subiektywne propozycje, które warto prześledzić na tegorocznym festiwalu:
1. Odwaga, reż. Aleksiej Paluyan
Ubiegły rok był czasem ogromnego przebudzenia obywatelskiego na Białorusi, brutalnie zdławionego przez wieloletniego dyktatora tego kraju. Film dokumentuje odważny, pokojowy opór Maryny, Pawła i Denisa przed i w trakcie protestów, portretując tym samym dzisiejszą Białoruś. Pokazuje też, jak w czasach kryzysu działa teatr, który wystawia sztuki broniące wolności, w tym powtórną inscenizację Discover Love z 2008 r., opartą na historii porwania i zamordowania przez wysłanników władzy działacza białoruskiej opozycji Anatolija Krasowskiego w 1999 r. Ten filmowy obraz kraju na rozdrożu pomaga zrozumieć, dlaczego opór i protesty przeciwko autorytarnemu reżimowi Łukaszenki stały się dla tak wielu osób ważniejsze niż życie.
2. Herbert. Barbarzyńca w ogrodzie, reż. Rafael Lewandowski
Wybitny polski poeta, którego biografia obejmuje wielkie tomy, jest w jakiś sposób postacią jednoczącą – cenią go przedstawiciele różnych poglądów. W Polsce był moralnym przewodnikiem, jego twórczość została przetłumaczona na 40 języków, była wielokrotnie nagradzana za swój ponadczasowy oraz uniwersalny charakter. Ponad 20 lat po śmierci artysty film ukazuje jego skomplikowaną i złożoną osobowość. Twórcom udało się dotrzeć do osób, które osobiście znały poetę i nigdy publicznie nie wypowiadały się na jego temat. Jest to pierwszy film zrealizowany we współpracy z Fundacją im. Zbigniewa Herberta oraz jego spadkobiercami. Dzięki wglądowi we wspomnienia i doświadczenia bliskich mu osób, a w szczególności jego żony Katarzyny, podążając jego śladami z Polski, poprzez Europę, do Stanów Zjednoczonych, twórcy filmu zadają pytanie o cenę, jaką autor Pana Cogito musiał ponieść za swoją wrażliwość i niezależność.
3. Elegia dla świata, reż. Jennifer Abbott
Autorka filmu przechadzając się po plaży, zauważyła spadające płatki. Nie był to jednak śnieg, a popiół z pożarów niedalekich lasów. Ludzie w różnych miejscach na Ziemi czują to samo przytłaczające przygnębienie. Czy to Inuici zmagający się z konsekwencjami topnienia lodu, czy Australijczycy, których obszary mieszkalne i otaczającą florę oraz faunę strawiły pożary, czy wreszcie obrońcy Wielkiej Rafy Koralowej, która powoli zamiera, albo prezydent Kiribati, która to wyspa tonie w wyniku podnoszenia się poziomu morza. Nie można też nie wspomnieć o mieszkańcach amazońskich lasów deszczowych toczących desperacką bitwę z dewastacyjnym wydobyciem ropy naftowej. Film pokazuje naszą planetę w kryzysie, wywołującym w jej mieszkańcach emocjonalne przesilenie. Smutek może przekształcić się we wściekłość, działanie i nadzieję, bo pogodzenie się z brutalną rzeczywistością zmian klimatycznych wymaga czegoś więcej niż tylko pustych słów i gestów. Kiedy traci się nadzieję, zaczyna się prawdziwa praca.
4. Film balkonowy, reż. Paweł Łoziński
To naprawdę „pandemiczny” film. Czy każdy może być bohaterem filmu? Czy świat da się zamknąć w jednym kadrze? Reżyser Paweł Łoziński przygląda się ludziom ze swojego balkonu. Przechodzą uśmiechnięci, smutni, zamyśleni, zagapieni w telefony, młodzi i starzy. Mieszkańcy dzielnicy albo przypadkowi goście, zwyczajni przechodnie. Autor zaczepia, zadaje pytania, rozmawia o tym, jak radzą sobie z życiem. Stojąc tam z kamerą przez ponad dwa lata, stworzył miejsce dialogu, świecki konfesjonał, przy którym każdy może się zatrzymać i opowiedzieć o sobie innym ludziom. Bohaterowie niosą w sobie zagadki i tajemnice, nie dają się łatwo zaszufladkować. Każda ludzka historia jest wyjątkowa, a życie jest nie do wymyślenia. Film to radykalny powrót do początków kina, kiedy człowiek przychodził do kamery. Może wystarczy zatrzymać się na dłużej, żeby zobaczyć więcej?
5. Czarny Jezus, reż. Luca Lucchesi
Procesje, muzyka i gorąca pobożność – to kojarzy nam się z religijnością Sycylii. Wraz z kryzysem migracyjnym na wyspie pojawili się uchodźcy. Powstał dla nich ośrodek prowadzony przez osoby, którym zależy na integracji nowych przybyszów z miejscowymi. Jednak lokalni mieszkańcy reagują na nich zupełnie inaczej. Chociaż padają na kolanach przed figurą czarnego Jezusa, wyznając mu swoje winy, chcą, żeby czarni uchodźcy jak najszybciej zniknęli z ich życia. Napięcie między dwoma grupami rośnie, gdy jeden z uchodźców zgłasza się do niesienia podczas procesji figury Chrystusa, ramię w ramię z mieszkańcami. Równocześnie przyszłość ośrodka staje pod znakiem zapytania. Czy gorliwi katolicy będą w stanie zaakceptować potrzebujących, którzy zapukali do ich drzwi w poszukiwaniu bezpiecznego miejsca do życia?
18. Festiwal Filmowy Millennium Docs Against Gravity w formule online od 16 września do 3 października www.mdag.pl