Festiwal Muzyki Oratoryjnej Musica Sacromontana to w tej chwili jedno z najciekawszych wydarzeń muzycznych w Polsce. Za sprawą nagrań płytowych twórczość związanych ze świętogórskim Oratorium św. Filipa Neri kompozytorów staje się coraz bardziej znana. I właśnie chęć najpierw przywrócenia, a następnie upowszechnienia tego niezwykle cennego muzycznego dziedzictwa legła u podstaw zorganizowania pierwszego festiwalu.
Kapela
Klasztory zawsze miały wielki wpływ na społeczności, wśród których realizowały swoją misję. Niosły ze sobą nie tylko wiarę i duchowość, ale także edukację i kulturę. Nie inaczej było w przypadku Kongregacji Księży Filipinów. Od momentu gdy w 1668 r. osiedlili się na Świętej Górze, kultywowali idee swojego założyciela – św. Filipa Neri, który przywiązywał wielką wagę do kultury muzycznej. Dlatego też muzyka wykonywana przez powołaną w tym celu Kapelę Świętogórską stanowiła stały element religijnych spotkań.
Kapela nie była jedynie grupą muzyków okazjonalnie uprawiających swoje rzemiosło, ale stanowiła niejako konserwatorium muzyczne, w którym kształcono instrumentalistów, kopistów i kompozytorów. Najzdolniejszych z nich w XVII i XVIII w. wysyłano do zagranicznych ośrodków kulturalnych celem nie tylko rozwijania umiejętności, ale także poznawania nowych kierunków muzycznych. Działalność kapeli zakończyła się w 1876 r. wraz z kasatą klasztoru przeprowadzoną przez władze pruskie.
Biblioteka
Materialnym świadectwem tej działalności pozostała świętogórska biblioteka muzyczna. Wprawdzie w wyniku kasaty, a następnie kolejnych zawirowań historycznych i przeprowadzek, część jej zbiorów została rozproszona lub zaginęła, ale na szczęście nie wszystko. Obecnie biblioteka posiada liczący około 200 pozycji zbiór muzykaliów. Wśród nich znajdują się cenne rękopisy – najstarsze pochodzące z 1754 r. – a także druki muzyczne.
Związani z filipinami kompozytorzy nie tylko tworzyli nowe utwory na potrzeby Oratorium, ale także gromadzili dzieła największych ówczesnych europejskich mistrzów. Wśród zachowanych kompozycji najważniejsze miejsce zajmują dzieła polskich twórców: Jana Wańskiego (10 litanii – największy w Polsce zbiór tego kompozytora), Franciszka Ścigalskiego, Antoniego Habla i Wojciecha Dankowskiego. Na szczególną uwagę zasługują utwory Józefa Zeidlera, który w drugiej połowie XVIII w. przez 20 lat działał w Kapeli i dla niej tworzył. Zachowało się 16 jego utworów – w tym 11 litanii. Ponadto zbiory świętogórskie zawierają spory dorobek kompozytorów czeskich, takich jak: Jan Antoni Kożeluch, Jan Baptista Lohr, Václav Pichl i František Pokorný. Jak każda typowa orkiestra z drugiej połowy XVIII w., Kapela Świętogórska miała w swoim repertuarze utwory Haydna, Mozarta, Dittersdorfa, Pleyela, Hoffmeistra i Riessa.
Przez dziesięciolecia, pomimo podejmowanych prób, to muzyczne dziedzictwo praktycznie zostało zapomniane. Środowisko muzyczne, nie wspominając nawet o szerszej publiczności, nie miało świadomości, jakie znaczenie dla kultury mają przechowywane na Świętej Górze manuskrypty.
Zachowane w dobrym stanie muzykalia służą jako materiał do prac magisterskich, doktorskich i opracowań muzykologicznych. Przede wszystkim jednak stanowią bezcenne źródło materiału muzycznego dla orkiestr i solistów występujących w ramach Festiwalu Musica Sacromontana.
Festiwal
W 2006 r. grupa entuzjastów powołała do istnienia Stowarzyszenie Miłośników Muzyki Świętogórskiej im. Józefa Zeidlera, którego misją stało się odkrywanie muzycznych skarbów klasztoru. Kolejnym krokiem było zorganizowanie I Festiwalu Muzyki Oratoryjnej Musica Sacromontana. Jego bohaterem był Józef Zeidler, zwany polskim Mozartem. Od początku zdecydowano, aby część festiwalowych koncertów rejestrować. Pierwszy album z muzyką oratoryjną w 2008 r. zdobył muzyczną nagrodę Fryderyka.
Cykliczne festiwale są owocem nie tylko całorocznej pracy organizacyjnej, ale przede wszystkim efektem poszukiwań źródłowych materiałów muzycznych, współpracy z muzykologami i opracowywania twórczych projektów z najwybitniejszymi artystami z Polski i zagranicy. Dzięki tym odkryciom i ich koncertowym prezentacjom na nowo kształtuje się lokalna i ponadregionalna świadomość, jaką rolę duchową i kulturotwórczą w przeszłości spełniała Święta Góra, jakich miała wybitnych artystów i jakie miejsce zajmowała w dawnej Polsce, sytuując ją także pod względem muzycznym w sercu cywilizacji europejskiej.
– Za sprawą ponadczasowej muzyki kompozytorów świętogórskich i artystów, którzy obecnie przyjeżdżają do Gostynia, odkrywamy zdumiewającą muzyczną przeszłość tego regionu, Wielkopolski i Polski – mówi Wojciech Czemplik, dyrektor artystyczny festiwalu. – Odkrycia te dotyczą również kompozytorów przełomu XVIII i XIX w., niekoniecznie związanych ze Świętą Górą. Często ich sława już za życia sprawiała, że muzyka ta docierała za mury klasztoru Księży Filipinów. W ten sposób, oprócz dzieł Józefa Zeidlera trafiły tutaj kompozycje Dankowskiego, Wańskiego, Ścigalskiego, Józefa Elsnera i innych.
Dzięki wysokiemu poziomowi artystycznemu oraz roli edukacyjnej festiwal ma już swoją rangę i miejsce w kalendarzu imprez ogólnopolskich. Dzieje się to za sprawą wyjątkowej idei, jaką jest przywracanie do życia zapomnianych utworów. – Można więc powiedzieć, że muzyka odkrywana od 16 lat na Świętej Górze dowodzi, jak niespotykany i zachwycający jest charyzmat filipińskiej kongregacji: wiara prowadzi do kultury, a kultura umacnia wiarę. Radość odkrywania wiary kształtuje każdą nutę niczym modlitwę – mówi ks. Jakub Przybylski Cor, dyrektor festiwalu.
Żywe zainteresowanie muzyką ze zbiorów świętogórskich jest z pewnością osiągnięciem Stowarzyszenia Miłośników Muzyki Świętogórskiej im. Józefa Zeidlera. – Gdy przystępowaliśmy do organizacji pierwszego festiwalu, towarzyszyła nam obawa, czy ktoś przyjdzie na nasze koncerty, czy kogoś taka muzyka zainteresuje – mówi Krzysztof Fekecz, prezes stowarzyszenia. – Bardzo szybko przekonaliśmy się, że obawa ta była niesłuszna i każdego roku, obserwując tłumnie przybywającą publiczność na koncerty festiwalowe, utwierdzamy się w przekonaniu, że jest ogromne zapotrzebowanie na kulturę wysoką, na kulturę przez duże „k”. Nasze Stowarzyszenie stara się wyjść naprzeciw tym oczekiwaniom i dlatego co roku zapraszamy najlepsze orkiestry, chóry, najlepszych solistów i dyrygentów.
Każdy, kto zetknie się z muzyką oratoryjną, jest zachwycony jej duchowością. Kongregacja Oratorium św. Filipa Neri razem ze Stowarzyszeniem realizuje zatem swój charyzmat, by przez muzykę prowadzić ludzi do Boga.
XVI Festiwal Muzyki Oratoryjnej Musica Sacromontana
25 września – 3 października
Szczegółowy program na www.jozefzeidler.eu