Możemy myśleć, co chcemy o literackiej Nagrodzie Nobla. Że to układ, że nie ma nic wspólnego z wartościami artystycznymi, że wybór jest przewidywalny, że jest sterowany politycznie, bo w gruncie rzeczy wcale nie chodzi o literaturę tylko o politykę, że to i tamto. Co z tego. Literacki Nobel wciąż jest najważniejszą nagrodą w tej dziedzinie na świecie. Pękam z dumy, że po Sienkiewiczu, Reymoncie, Miłoszu i Szymborskiej otrzymała go Olga Tokarczuk. Tym bardziej że towarzyszyłam jej od pierwszej książki, każdą kolejną kupowałam natychmiast po premierze i na jej prozie kształtowałam swój literacki gust.
Uniwersalne historie
Kiedy rok temu otrzymała Nagrodę Bookera, pisałam o jej prozie tak: „Zaczarowuje rzeczywistość, przenosi w wymiary, które wydają się gdzieś daleko, a przecież są bardzo blisko, obok. Bardzo jest mi bliskie jej patrzenie na świat, odszukiwanie dawnych opowieści, przekazywanych sobie z ust do ust, gdzieś zapisanych i zapomnianych. Lubię jej romanse z mistyką i tajemnicą”. Pisze o świecie jako należąca do niego cząstka, jak mało kto czuje tego świata tętniące, pulsujące życie. Jak sama mówi: grzebie w archeologii kultury i pamięci ludzkiej. Z losów i archetypów składa poruszające i uniwersalne historie. Niektóre pełne ciepła, niektóre groźne. Centrum tego wszechświata jest kobieta, silna i wrażliwa. Do niego należą drzewa i wszystkie rośliny, zwierzęta pełne mocy i cały kosmos. Mit i mistyka przenikają się.
W uzasadnieniu Akademia szwedzka napisała, że polska pisarka otrzymała nagrodę za „narracyjną wyobraźnię, która wraz z encyklopedyczną pasją reprezentuje przekraczanie granic jako formę życia”.
Tokarczuk od kilku lat znajdowała się na listach faworytów, ale dopiero w tym roku w pierwszej trójce. Pomogły w tym ostatnie tłumaczenia jej książek i oczywiście Nagroda Bookera za Biegunów. Zainteresowanie jej prozą na świecie wzrosło w ciągu ostatnich dwóch lat, pojawiały się duże artykuły w ważnych gazetach, otrzymywała dobre recenzje, jej książki były chętnie kupowane i podobały się czytelnikom. Choć spekulacje bukmacherów nie są raczej brane na serio, tym razem sprawdziły się przynajmniej w stosunku do Tokarczuk. Otrzymała nagrodę literacką za rok 2018, dlatego, że rok temu literacki Nobel nie został przyznany z powodu skandali seksualnych, których bohaterem był mąż jednej z członkiń Akademii. Poza tym podejrzewano go i innych członków o przecieki. Po zmianach personalnych i wyczyszczeniu atmosfery w tym roku zostały przyznane dwie nagrody: za rok 2018 i 2019.
Polska inna niż z Trylogii
Olga Tokarczuk ze swoimi poglądami, z zaangażowaniem feministycznym i ekologicznym, nie podoba się prawicowym mediom. Na dzień przed ogłoszeniem nagrody pytany przez Monikę Olejnik, czy kibicuje polskiej pisarce, minister Gliński przyznał, że nie udało mu się doczytać żadnej książki Tokarczuk do końca. Teraz obiecuje, że się postara. Znacznie bardziej niepokojące są rzucane z tej okazji oskarżenia na prawicowych portalach, przywołujące wypowiedź Tokarczuk sprzed kilku lat, której udzieliła z okazji odbierania nagrody Nike za monumentalną powieść Księgi Jakubowe. Za tę wypowiedź, zresztą wyrwaną z kontekstu, oskarżono ją o antypolonizm, ponieważ nazywa Polaków „mordercami Żydów”. Atmosfera hejtu, jaka ją wówczas otaczała, zdaje się przypominana chętnie i dzisiaj przez niektórych prawicowych dziennikarzy. Pytana o tę sprawę przez Janinę Koźbiel z „Więzi”, Olga Tokarczuk dwa lata temu odpowiedziała tak: „Mówiłam [wtedy] o mojej książce. Biskupa Kajetana Sołtyka można z całą odpowiedzialnością nazwać mordercą Żydów, w końcu przyczynił się do śmierci około trzydziestu ludzi w dwóch pogromach, co opisuję przecież w książce. Nikt jednak nie odniósł się do moich słów w książce, o której się przecież wypowiadałam, tylko moja wypowiedź została uogólniona. Mam wrażenie, że zadziałało to jak stół i nożyce. (…)
Powiedziałam niewygodną prawdę. Sołtyka można nazwać mordercą Żydów, podobnie jak wielu mieszkańców 128 miasteczek na Podlasiu opisanych przez Mirosława Tryczyka. Przykro mi z tego powodu. Mamy z tym wielki emocjonalny, zbiorowy problem, który rozwiany zostanie tylko wtedy, kiedy będziemy mogli o nim mówić otwarcie, odważnie, bez zakłamania, choć będzie to bardzo bolesne. Nie ma jednak innego wyjścia. Jeżeli chcemy jako zbiorowość być dumni z naszej historii, osiągnięć i zwycięstw, musimy dopuścić do świadomości także nasze upadki, upodlenia i przegrane”. Opowiedziana no nowo w Księgach Jakubowych historia Rzeczypospolitej Obojga Narodów poprzez losy żydowskiej sekty frankistów w połowie XVIII w. jest monumentalną i popartą dokumentami niemal tysiącstronicową historycznymi pracą. To nie ta Polska, jaką znamy z kart sienkiewiczowskiej Trylogii. Niektórzy wciąż mają problem z przyjęciem prawdy o mniej chwalebnych kartach polskiej historii, stąd pewnie niezbyt eleganckie reakcje części mediów.
No cóż, ja się cieszę ogromnie. To wielki sukces polskiej literatury. Nie jest dla mnie ważne to, co podkreślają zagraniczne media, że Tokarczuk jest feministką, że reprezentuje nurt ekologiczny, że jest aktywistką, nie są dla mnie istotne jej poglądy polityczne czy religijne. Jest wspaniałą pisarką, a Nobel dla niej to wielkie święto literatury.
|
Olga Tokarczuk urodziła się 29 stycznia 1962 r. w Sulechowie. Zadebiutowała opowiadaniami opublikowanymi pod pseudonimem Natasza Borodin w piśmie „Na przełaj”. Ukończyła psychologię na Uniwersytecie Warszawskim. Przez krótki czas pracowała jako psychoterapeutka. Od 1993 pisze. Jej książki są tłumaczone na wiele języków, otrzymuje wiele nagród, także międzynarodowych
|
Ważniejsze utwory
Podróż ludzi Księgi, 1993
E.E., 1995
Prawiek i inne czasy, 1996
Szafa – zbiór opowiadań, 1997
Dom dzienny, dom nocny, 1998
Gra na wielu bębenkach – zbiór opowiadań, 2001
Ostatnie historie, 2004
Anna In w grobowcach świata, 2006
Bieguni, 2007
Prowadź swój pług przez kości umarłych, 2009
Księgi Jakubowe, 2014
Opowiadania bizarne – zbiór opowiadań, 2018