Pod Ponckim Piłatem
„Umęczon pod Ponckim Piłatem” – wyznajemy w Składzie Apostolskim; „Ukrzyżowany również za nas pod Poncjuszem Piłatem” – mówimy w Credo. Kim był Piłat?
Piłat to imię, z kolei Poncjusz nawiązuje do miejsca jego pochodzenia, zatem Poncjusz Piłat oznacza Piłat z Pontu – rzymskiej kolonii (dzisiejsza Turcja). Piłat był jednak namiestnikiem (prefektem, prokuratorem) innej prowincji podległej Rzymowi – Judei. Skąd wzięli się tam Rzymianie? Izraelici, od kiedy zamieszkali w tej ziemi, często popadali w niewolę, gdyż Palestyna „od zawsze” przechodziła z rąk do rąk, stanowiąc część wielkich imperiów (egipskiego, asyryjskiego, babilońskiego, perskiego, greckiego). Rzymianie zajęli Palestynę w 63 r. przed Chr., gdy Jerozolimę zdobył Pompejusz. Wskutek konfliktów pomiędzy rodzimymi władcami cesarz ustanowił dla Żydów marionetkowego króla Heroda, któremu historia nadała przydomek Wielki, gdyż wsławił się budową licznych i pięknych obiektów (np. Cezarea, Herodion, świątynia w Jerozolimie). Po jego śmierci i podziale Palestyny na trzy części Judea z Jerozolimą przypadła jego synowi Archealosowi. Ten rządził jednak na tyle brutalnie, że do Rzymu udała się żydowska delegacja, skarżąc się na okrucieństwo władcy. Skarga okazała się skuteczna, Archealosa odwołano i odtąd cesarz rzymski rządził w Judei poprzez prefekta (namiestnika, prokuratora). Zatem w czasie publicznej działalności Chrystusa Palestyna znajdowała się pod okupacją rzymską: prowincje Galilea i Bitynia rządzone były przez podległych Rzymowi synów Heroda Wielkiego (Heroda Antypasa i Filipa), natomiast Judea podlegała bezpośrednio administracji rzymskiej.
Poncjusz Piłat pełnił urząd prefekta przez 10 lat (26–36 po Chr.). Na co dzień rezydował w Cezarei Nadmorskiej, ale na wielkie święta żydowskie przyjeżdżał do Jerozolimy, aby osobiście dozorować zachowanie spokoju w Świętym Mieście, do którego ściągały tłumy pielgrzymów.
Prefekt rzymski pełnił funkcje administracyjne, finansowe, militarne i sądowe. Do Piłata należało prawo miecza (łac. Ius gladii), czyli wydawania wyroków śmierci. Nie zawsze jednak przestrzegano tej zasady; czytamy w Ewangelii o nieudanej próbie ukamienowania cudzołożnicy (Ewangelia Jana, rozdział 8) oraz o skutecznej egzekucji św. Szczepana – widzimy, że Rzym przymykał oko na wewnętrzne sprawy związane z religią żydowską. Dlaczego zatem Sanhedrynowi zależało na decyzji Piłata i cywilnym procesie rzymskim? Po pierwsze chodziło o uniknięcie zamieszek – trudniej byłoby zwolennikom Jezusa wystąpić przeciw Rzymowi niż Sanhedrynowi; po drugie publiczne skazanie na krzyżowanie podkreślało hańbę i zniesławienie Jezusa w oczach ludu; po trzecie wreszcie chciano przestraszyć zwolenników Nazarejczyka, że grozi im podobny los.
Który Herod?
Czy Herod z opisu Męki Pana Jezusa to ten sam, który chciał zabić Chrystusa po Jego narodzinach?
Herod z opowieści o narodzinach Jezusa to Herod Wielki, pół-Żyd, którego Rzymianie ustanowili królem prowincji judzkiej w 37 r. przed Chr. To o nim wspomina Ewangelista Mateusz, że wysłał Mędrców do Betlejem, a gdy zorientował się, że ci go zwiedli, kazał wymordować w Betlejem i jego okolicach chłopców poniżej lat dwóch (rzeź niewiniątek). Z tego powodu Święta Rodzina uciekła do Egiptu. Był to człowiek oszalały na punkcie władzy tak dalece, że zamordował członków swojej rodziny, także niektórych ze swoich synów. Natomiast na niwie gospodarczej odnosił sukcesy – wsławił się gruntowną przebudową Świątyni Jerozolimskiej (nazywanej odtąd Świątynią Heroda), choć prace budowlane kontynuowano jeszcze po jego śmierci. Herod Wielki przed śmiercią podzielił swoje królestwo między synów: Archelaos otrzymał Judeę, Samarię i Idumeę, Herod Antypas – Galileę i Pereę, a Filip – ziemie północno-wschodnie, położone na wschód od jeziora galilejskiego. Żaden z nich nie otrzymał już jednak tytułu króla.
Król Herod Wielki zmarł, gdy Pan Jezus miał dwa lata i po jego śmierci anioł nakazał Józefowi wrócić do Palestyny z Egiptu. „Lecz gdy Józef posłyszał, że w Judei panuje Archelaos w miejsce ojca swego, Heroda, bał się tam iść. Otrzymawszy zaś we śnie nakaz, udał się w strony Galilei” (Mt 2, 22). A w Galilei panował inny syn Heroda Wielkiego – Herod Antypas. To właśnie ten Herod, jak podają Ewangeliści, „kazał pochwycić Jana [Chrzciciela] i związanego trzymał w więzieniu, z powodu Herodiady, żony brata swego Filipa, którą wziął za żonę” (Mk 6, 17). I to właśnie ten Herod przesłuchiwał Jezusa w procesie. Dlaczego? Jezus pochodził z Nazaretu, który leży w Galilei, dlatego formalnie podlegał władzy Heroda. Piłat liczył, że w ten sposób uwolni się od ciężaru podjęcia decyzji w sprawie Jezusa. Co zrobił Herod? „Zasypał Go wieloma pytaniami, lecz Jezus nic mu nie odpowiedział. (…) Wówczas wzgardził Nim Herod wraz ze swoja strażą; na pośmiewisko kazał ubrać Go w lśniący płaszcz i odesłał do Piłata” (Łk 23, 9.11).
Zatem Herod z Ewangelii dzieciństwa Chrystusa i Herod z procesu Jezusa to różne osoby – ojciec i syn. Herod z Męki to Herod Antypas, syn Heroda Wielkiego, którego znamy z opowiadania o narodzeniu Pana Jezusa.
Od Annasza do Kajfasza
Skąd pochodzi znane powiedzenie oznaczające, że ktoś jest odsyłanym z miejsca na miejsce bez załatwienia swojej sprawy?
Powiedzenie to nawiązuje do Ewangelii św. Jana, gdzie czytamy: „Następnie Annasz wysłał Jezusa związanego do arcykapłana Kajfasza” (J 18, 12). Obaj byli arcykapłanami. Choć arcykapłan był tylko jeden, to poprzednicy, którzy z racji wieku nie pełnili już funkcji publicznych, zachowywali tytuł. Arcykapłan stał na czele kapłanów świątyni jerozolimskiej oraz na czele Sanhedrynu (Wysoka Rada), który był najwyższą religijną, administracyjną i sądową władzą żydowską. Oprócz arcykapłana w jej skład wchodziło 70 uczonych w Prawie i starszych. W sprawach religijnych władza arcykapłana była niepodważalna, jednakże politycznie był on zależny od Rzymu, który go na tym stanowisku zatwierdzał i odwoływał.
Wysoka Rada spotykała się codziennie z wyjątkiem szabatu i świąt. Mimo że istniało oddzielne pomieszczenie do zebrań Sanhedrynu, to w sytuacjach nagłych spotykali się w domu arcykapłana. Tak tez było w przypadku decyzji o zgładzeniu Jezusa i Jego nocnego przesłuchania.
W latach 18–36, a więc w czasie działalności publicznej Jezusa i Jego procesu urząd arcykapłana pełnił Kajfasz (jego imię oznacza „ciemięzca”, „podstępny”). Był on zięciem Annasza, który wcześniej, bo w latach 6–15 po Chr., sprawował ten urząd. I to właśnie Annasz, jako człowiek bogaty i bardzo wpływowy, miał faktyczną władzę w Sanhedrynie. To on doprowadził, że do czasu zburzenia Jerozolimy w 70 roku aż 6 z 18 arcykapłanów pochodziło z jego klanu. Znamienne jest, że to właśnie Annasz jako pierwszy przesłuchiwał Jezusa i dopiero potem odesłano Jezusa do Kajfasza.