Logo Przewdonik Katolicki

Więzi międzypokoleniowe problemy i szanse

Bogna Białecka, psycholog
fot. Halfpoint/Adobe Stock

Każdy z nas chciałby mieć rodzinę, w której są naprawdę dobre relacje. Byłoby idealnie, gdyby babcia i dziadek przejęci swoimi wnukami pomagali im wzrastać. Jednak niektórzy ludzie, starzejąc się, jednocześnie stają się coraz trudniejsi w relacjach. Skąd się to bierze?

Zmiany w zachowaniu osób starszych mogą być spowodowane różnymi czynnikami. Niektóre z nich sprawiają, że stajemy się nieprzyjemni czy wręcz nieustannie rozdrażnieni.

Źródła problemów relacyjnych starszych osób
Jednym z powodów są zmiany hormonalne. Około 40. roku życia u mężczyzn opada poziom testosteronu, a u kobiet około 50. roku życia następuje spadek poziomu estrogenów. Oba te zjawiska mogą prowadzić do zaburzeń nastroju, a nawet do depresji. Kobiety z reguły rozładowują swoje złe nastroje przez wyżalanie się najbliższym, mężczyźni częstą maskują nastroje depresyjne za pomocą złości.
Niestety u części osób pojawiają się początki choroby Alzheimera lub demencji. Zaburzenia pamięci oraz pogorszenie zdolności intelektualnych mogą prowadzić do frustracji i złości. W rezultacie osoba cierpiąca z powodu zauważalnej degradacji zdolności umysłowych może odreagowywać frustrację na swoim otoczeniu. Na szczęście część z tych zmian jest możliwa do złagodzenia lub opóźnienia dzięki odpowiednim lekarstwom. Mimo to wiele osób starszych ma tendencję (na przykład opowiadając historię) do wielokrotnego powtarzania tych samych wątków. Zapętlanie się związane jest z zapominaniem, co już zostało powiedziane. Próba prostowania np. „Dziadku, już to mówiłeś!” tylko wprowadza dodatkowe zamieszanie i jeszcze bardziej potęguje problem z opowiadaniem.
Kolejne wyzwanie jest związane z pogorszeniem słuchu. Część starszych osób nie chce się do tego przyznawać, innych po prostu irytuje, że za każdym razem, kiedy ktoś coś do nich mówi, muszą powtarzać: „Co? Mów głośniej!”.
Nie zapominajmy też, że starość jest związana z problemami fizycznymi i wiele starszych osób cierpi ze względu na chroniczne dolegliwości bólowe. W takiej sytuacji trudno oczekiwać od starszej osoby, że będzie troskliwym i empatycznym rozmówcą.
Z kolei dla części osób nieprzyjemne zachowania są próbą przyciągnięcia uwagi i uzyskania troski, takim trochę regresem do czasów wczesnego dzieciństwa, gdy był to jedyny możliwy sposób zakomunikowania swoich potrzeb.
Kolejny problem, który pojawia się, gdy się starzejemy, to mniejsza zdolność adaptacji do zmian. A jednocześnie cały nasz świat coraz bardziej i coraz szybciej się zmienia. Oczywiście starsza osoba też może nauczyć się na przykład obsługi aplikacji bankowych czy zamawiania produktów przez internet, ale jest to o wiele trudniejsze niż dla młodego pokolenia, o czym zdajemy się często zapominać.
Podstawą radzenia sobie z takim rozżalonym czy nieprzyjemnym staruszkiem jest podejście do niego z pozycji empatii i współczucia. Innymi słowy, warto nie odbierać tych ataków personalnie i spokojnie przeczekać trudne chwile. Gdy będzie lepsza pogoda, gdy reumatyzm będzie mniej łamać w kościach, dziadek i babcia będą bardziej skłonni do życzliwości. Dlatego zamiast narzekania na złe humory starszego pokolenia, wyszukujmy działania, które mogą poprawić im humor i wykorzystujmy te momenty lepszego funkcjonowania do budowania dobrych relacji.

Co jest ważne w budowaniu więzi międzypokoleniowych?
Psychologowie społeczni Merril Silverstein i Vern Bengtson przeprowadzili badania nad tak zwaną „ponadgeneracyjną solidarnością” i zidentyfikowali kilka czynników sprzyjających budowaniu lepszych więzi międzypokoleniowych.
Choć niektóre z tych czynników są poza naszą kontrolą, świadomość tego, co ważne, może nam pomóc w kreowaniu lepszych relacji.
Nie powinno być wielkim zaskoczeniem, że kluczowym czynnikiem okazał się po prostu fakt, że gdy dziadkowie i wnuki mieszkają blisko siebie, relacje są lepsze. Dlatego rozważając przeprowadzkę do innego miasta, warto zastanowić się, czy jesteśmy w stanie zapewnić fizyczny kontakt dziadków z wnukami. Oczywiście kontakty może trochę ułatwić technologia, na przykład rozmawianie ze sobą przez komunikatory przekazujące także obraz wideo, ale to nie zastąpi kontaktu bezpośredniego.
Kolejnym z kluczowych czynników jest stopień zaangażowania starszych osób w wychowanie wnuków. Kiedy babcia staje się osobą, z którą wnuk może spokojnie rozmawiać na ważne dla niego tematy, będzie to sprzyjało tworzeniu więzi. Starsze osoby zastanawiają się czasem, czy to nie zostanie odebrane jako próba wchodzenia w kompetencje rodziców. Jednak dzieci inaczej słuchają rodziców niż dziadków. Mama lub tata mogą kazać coś zrobić, babcia może doradzić. Babcia nie będzie karała i egzekwowała wykonania różnych zadań, ale też dlatego może być cennym doradcą. Ceniący sobie niezależność nastolatek wie, że słowa babci to tak naprawdę tylko sugestia i od niego zależy zastosowanie się do nich lub zignorowanie.
Co ciekawe, z badań wspomnianych psychologów wynika, że w budowaniu dobrych relacji ważną rolę odgrywa poziom oczekiwań w rodzinie. Konkretnie, ta rodzina, która po prostu chce, żeby dziadkowie i wnukowie byli w dobrych relacjach, naturalnie tworzy więcej okazji do budowania tych relacji. Po trochu działa tu mechanizm samospełniającego się proroctwa. Jeżeli oczekujemy, że dziadkowie będą zdystansowani – rzeczywiście się dystansują od wnuków. Jeżeli z kolei chcemy ich bliskości, naturalnie przychodzą nam do głowy pomysły sprzyjające jej budowaniu.
Ostatnim z istotnych czynników jest wspólny system wartości. O wiele łatwiej dogadać się, jeżeli wnuków i babcię oraz dziadka łączy ten sam system przekonań co do najważniejszych rzeczy w życiu.

Jak dziadek i babcia mogą pielęgnować relacje z wnukami?
W wielu wypadkach to od dziadka i babci zależy inicjatywa – z czym wyjdą do wnuków. Oto kilka propozycji, z których można skorzystać.
Odwiedziny, którym towarzyszą drobne prezenty. Niespodzianki są zawsze mile widziane. Może być to domowej roboty ulubione ciasto wnuka, drobne przekąski, drobne zabawki czy wymyślny długopis lub inne drobiazgi umilające naukę. Osobiście odradzam prezenty typu sponsorowanie gry na smartfon, czyli wszystkiego, co może prowadzić do większego pochłonięcia światem wirtualnym i elektroniką. Warto też ustalić z rodzicami, co kupować, a czego nie, i nie przepychać na siłę np. batona orzechowego dla wnuczki z alergią. Przemyślane drobne prezenty są jednym w ważnych sposobów okazywania miłości.
Starsze pokolenie może proponować wnukom alternatywne sposoby spędzania czasu – np. wspólne pieczenie ciast, wyszywanie, przeglądanie starych zdjęć, opowiadanie historii rodzinnych, a nawet… wspólne sprzątanie. Dla większości dzieci w wieku przedszkolnym okazja zrobienia czegoś tak „dorosłego” jak np. grabienie liści w ogródku jest dużą atrakcją. Tym bardziej w zacnym towarzystwie ukochanego dziadka. Z nastolatkami to już raczej się nie udaje, ale może pomalowanie szopy w ogrodzie okaże się atrakcyjną i nieco egzotyczną formą spędzania czasu?
Emeryt może też zainwestować w tworzenie rodzinnej historii, na przykład przeglądając, drukując i porządkując rodzinne zdjęcia – na co często nie mają siły i czasu zapracowani i aktywni zawodowo rodzice. Daje to szansę na przekazywanie wnukom rodzinnej historii i odświeżanie być może zapomnianych tradycji rodzinnych. A to akurat jest niezwykle ważne. Bruce Feiler w książce The Secrets of Happy Families podaje ciekawą zaletę obcowania wnuków z dziadkami – większą odporność młodych na stres i traumy. Znajomość historii rodzinnej, wiedza o przodkach, o dawnych zwyczajach oraz perypetiach rodzinnych wzmacnia tzw. tożsamość międzypokoleniową. Gdy dziecko wie, skąd pochodzi, gdzie jest jego miejsce, jak jego rodzina funkcjonowała za dawnych czasów, staje się silniejsze, pewne swych korzeni, a w rezultacie ma większe poczucie kontroli nad swoim życiem. Przydaje się to szczególnie w chwilach traumatycznych doświadczeń. Miejmy to na uwadze. Jak się okazuje, dziadkowie mogą mieć duży, pozytywny wpływ na wychowanie wnuków i warto z tej szansy skorzystać.

BOGNA BIAŁECKA
Psycholog, prezes Fundacji Edukacji Zdrowotnej i Psychoterapii, autorka szeregu poradników dotyczących wychowania i relacji, prowadzi liczne wykłady i warsztaty dla młodzieży, rodziców, wychowawców

Komentarze

Zostaw wiadomość

Komentarze - Facebook

Ta strona używa cookies. Korzystając ze strony, wyrażasz zgodę na używanie cookies, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki