W obecnym kształcie działa 20 lat i właśnie świętuje swój jubileusz. Ale swoimi korzeniami Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej sięga wiele wieków wstecz, gdyż w swych murach mieści skarby pochodzące nawet z X wieku. Mimo wielu dziejowych zawirowań udało się je ocalić – dla nas.
Wszystkich skarbów gnieźnieńskiego muzeum nie sposób opisać na dwóch stronach tygodnika – nie pomieści ich nawet całkiem spora książka. Naczynia liturgiczne i szaty, biskupie pastorały i pierścienie, relikwiarze i monstrancje, portrety trumienne, rzeźby i malarstwo, wszystko to trzeba zobaczyć na własne oczy. Okazja jest ku temu dobra, gdyż gnieźnieńskie muzeum wznowiło swoją działalność po remontowych przerwach. My zapraszamy na bardzo krótki przegląd gnieźnieńskich skarbów – z konieczności skrótowy, przypominający szybkie zerknięcie przez dziurkę od klucza na to, co podziwiać trzeba godzinami.
Kielich Dąbrówki
Wśród romańskich skarbów warto zwrócić uwagę na tzw. drugi kielich Dąbrówki – młodszy od samej Dąbrówki o ponad 200 lat, wykonany ze złoconego srebra i przez wiele lat przechowywany w klasztorze trzemeszeńskim. Kielich jest bogato grawerowany scenami ze Starego Testamentu.
Pierścienie
Romańskie korzenie mają również dwa znajdujące się w Gnieźnie pierścienie. Wydobyto je podczas prowadzonych przed wojną wykopalisk w katedrze. Starszy pierścień z jasnoniebieskim szafirem pochodzi z przełomu XI i XII w. – w przewierconym w nim otworze prawdopodobnie znajdowały się kiedyś relikwie. Młodszy z pierścieni, grawerowany z topazem, pochodzi z XII w. i należał prawdopodobnie do abp. Jakuba Świnki – był darem od Przemysła II z okazji sakry biskupiej w 1282 r.
Relikwiarz
Wśród gotyckich zabytków znajdujemy między innymi relikwiarz św. Barbary, wykonany ze złoconego srebra. Ufundował go profesor Uniwersytetu Krakowskiego Jakub Boksica, który w 1484 r. pielgrzymował do Ziemi Świętej, a przywiezione stamtąd kamienie kazał wprawić w relikwiarz. W relikwiarzu tym w 1493 r. przechowywano relikwie głowy św. Wojciecha.
Zupełnie innym rodzajem relikwiarza, którego ciekawej historii warto wysłuchać od muzealnych przewodników, jest przywieziony zza Oceanu swoisty „kalendarz” z relikwiami świętych patronów każdego dnia miesiąca...
Pacyfikał
Pacyfikał to relikwiarz w kształcie krzyża, noszony dawniej przez biskupów, nakładany na nich podczas sakry i podawany do ucałowania podczas wizytacji. Wśród przechowywanych w Gnieźnie pacyfikałów jest pacyfikał kard. Fryderyka Jagiellończyka mniejszy – późnogotycki z warsztatu krakowskiego lub węgierskiego.
Szaty liturgiczne
Oprócz zabytkowych ornatów w Gnieźnie znajdują się również szaty liturgiczne, będące pamiątką po młodszych papieżach. W muzeum podziwiać można przedmioty związane z papieżem Janem XXIII – paliusz i szpile do jego mocowania na ornacie, pierścień z ametystem i brylantami oraz łańcuch z pieczęcią, którym zostali zamknięci kardynałowie na konklawe w 1958 r. – wtedy gdy papieżem został obrany właśnie abp. Angelli Giuseppe Roncalli.
Jeszcze młodsze są pamiątki po Janie Pawle II – to właśnie w gnieźnieńskim muzeum znajduje się ornat oraz paramenty liturgiczne używane podczas papieskiej wizyty w Gnieźnie.
Największy zestaw
Jeden z największych zestawów liturgicznych na świecie (tzw. garniturów ołtarzowych) również przechowywany jest w Gnieźnie. Kiedy bp Mieczysław Ledóchowski, nuncjusz papieski w Brukseli, otrzymał papieską nominację na stolicę prymasowską w Gnieźnie i Poznaniu, w prezencie od ówczesnego króla Belgów, Leopolda I, dostał właśnie ten zestaw naczyń i sprzętów liturgicznych. Znajduje się w nim kielich, puszka na komunikanty, tacka z ampułkami, szklane flakony, hostiarka, kadzielnica, łódka do kadzidła, lavabo, tacki na piuskę i pektorał, nożyce do tonsury, bugia, muszla do sypania ziemi na trumnę, kropidło i kielnia – wszystkie przedmioty do liturgii pontyfikalnej i wypełniania czynności zastrzeżonych dla biskupów.
Ołtarz
Kto ogląda stare, przedwojenne zdjęcia katedry, zauważy, jak bardzo zmienił się jej wystrój. A kto chce zobaczyć, jak wyglądał przedwojenny ołtarz katedralny, powinien udać się do muzeum. Tam podziwiać można baldachim, lichtarze i popiersia świętych, biskupie pastorały, krzyż i lampy procesyjne oraz zobaczyć łuski od radzieckich pocisków, którymi w 1945 r. podpalono katedralne wieże oraz zniszczono sklepienia.