Parafia Świętej Trójcy w Runowie Krajeńskim istnieje od XVI wieku. Reorganizacji wspólnoty dokonano w 1627 roku, oddzielając Runowo od parafii w Zabartowie. Fundatorami murowanego kościoła zbudowanego w latach 1606–1607 byli właściciele miejscowości – Orzelscy.
Nazwa „Runowo” pochodzi od kmiecia – Runa. Miejscowość położona jest w rejonie malowniczej Krajny, której stolicą jest Nakło n. Notecią.
Kościół kasztelana i starosty
Runowo jako miejscowość wspominane jest już w 1325 r. Wieś należała do zakonu cystersów, którzy rezydowali w Byszewie. W XV w. była własnością Dźwierszeńskich (z sąsiedniego Dźwierszna), a od roku 1567 przeszła w ręce Orzelskich.
Parafia pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej istniała od XVI stulecia – niestety, nie zachowały się bliższe informacje świadczące o samym momencie jej założenia. W roku 1606 na miejscu starego – jeszcze drewnianego kościoła Jan Orzelski – kasztelan rogoziński i starosta kościański – zbudował jednonawową świątynię reprezentującą styl renesansowy. Wieża – dźwignięta ponad linię korpusu – jest bliźniaczo podobna do tej ze świątyni w Smogulcu. Konsekracji kościoła dokonano w 1600 r. W jego podziemiach znajduje się XVII-wieczny grobowiec Orzelskich. Miejscowi właściciele wybudowali także pośród parkowej zieleni pałac datowany na rok 1595. Zabytkowy kompleks został zniszczony w 1945 r.
W połowie XVII w. córka Orzelskich, Izabela, wyszła za mąż za Zygmunta Działyńskiego. Na skutek tego mariażu Runowo przeszło na własność rodu Działyńskich. Runowo to także rodzinna miejscowość sufragana gnieźnieńskiego bp. Marcina Siemieńskiego.
Duch i materia
U schyłku XIX w. parafia liczyła 750 osób. W ciągu roku wspólnota przeżywała aż 21 odpustów. Kościół w Runowie został wpisany do rejestru zabytków. Powstał w czasie kiedy zaczęto dopiero stawiać budowle w stylu renesansowym – można więc nazwać go dziełem swojej epoki. W Polsce świątyń w tym stylu zachowało się do dziś niewiele.
W kościele na szczególną uwagę zasługują: stalle i konfesjonał w stylu późnego niemieckiego renesansu, odrzwia zakrystii, kominki w zakrystii i galerii zdobione w kamieniu, chrzcielnica umocowana na kamiennej podstawie (wykonana z brązowego marmuru, z miedzianą kopułą) czy kropielnica stojąca przy bocznym wejściu z umieszczonymi na niej herbami Orzelskich.
Portrety i tablice znajdujące się w kościele przedstawiają Jana Orzelskiego i jego żonę Elżbietę. Na wieży umieszczone są cztery dzwony pochodzące z XVII, XVIII i początku XIX w.