Każdego roku, na przełomie września i października, w sposób szczególny przywołujemy w liturgii pamięć o aniołach, zarówno o wodzu zastępów anielskich św. Michale Archaniele, jak i o aniołach stróżach.

Są tymi, którzy podtrzymują szczególną więź pomiędzy światem ziemskim a niebieskim (Rdz 19, 15), a sprawowana przez nie odwieczna liturgia (Ap 4, 8-11) łączy się z liturgią Kościoła sprawowaną na ziemi. Tradycja ukazuje anioły - czyste duchy - jako uczestniczące w świętości Boga, otaczające Chrystusa w kluczowych momentach i towarzyszące Jego posłannictwu wobec ludzi.

Anioł - kto to taki?

Ci, których nazywamy aniołami, są Bożymi zwiastunami - z greckiego angelos znaczy "zwiastun" - dobrze znanymi z kart Pisma Świętego, zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Uosabiają obecność samego Boga, kontaktują się z ludźmi jako Jego wysłannicy i sprawują opiekę nad każdym z nas. Choć pamiętamy, że są i tacy aniołowie, którzy wypowiadając Bogu posłuszeństwo - non serviam! (nie będę służył!) - zostali strąceni do piekła. Krążą od tej pory po świecie na naszą zgubę, szkodząc człowiekowi i jego zbawieniu.
Z Pisma Świętego wiemy, że liczba aniołów jest ogromna. W Księdze Daniela prorok dzieli się swoją wizją mistyczną, pisząc: "Tysiące tysięcy służyło Mu, a dziesięć tysięcy po dziesięć tysięcy stało przed Nim" (Dn 7, 10), co potwierdził później Apostoł Narodów w Liście do Hebrajczyków: "Wy natomiast przystąpiliście do Góry Syjon, do miasta Boga żyjącego, Jeruzalem niebieskiego, do niezliczonej liczby aniołów" (Hbr 12, 22). Apokalipsa św. Jana nie pozostawia wątpliwości: "I słyszałem głos wielu aniołów dokoła tronu..., a liczba ich była miriady miriad i tysiące tysięcy" (Ap 5, 11).

Mój anioł pójdzie przed Tobą

Stary Testament podkreśla udział aniołów w chwale Stwórcy: "Chwalcie Go wszyscy Jego aniołowie" (Ps 148, 2), także w Jego rządach nad światem "pełni mocy, wykonujący Jego rozkazy". Anioł strzeże wrót raju (Rdz 3, 24) i opiekuje się Narodem Wybranym (Wj 23, 20). Te tajemnicze istoty objawiają prorokom wolę Bożą (Iz 6,6; Ez 40, 3n,; Za 1, 8n) i troszczą się zarówno o konkretnych ludzi - co najwymowniej ilustruje Księga Tobiasza (Tb 3, 17 i 12, 12) - jak i o całe narody (Dn 10, 13-21).
Nowy Testament ukazuje zadania aniołów, którzy uczestniczą w mesjańskim posłannictwie Chrystusa. Od wcielenia, co widać przy zapowiedzi Zachariaszowi narodzenia syna, Jana Chrzciciela (Łk 1, 11); przy zwiastowaniu Maryi poczęcia Syna Bożego (Łk 1, 26); w wyjaśnieniach i radach udzielonych Maryi i Józefowi (Łk 1, 30-37; Mt 1, 20-21); we wskazaniach danych pasterzom w noc Bożego Narodzenia (Łk 2, 9-15) wobec zagrożenia ze strony Heroda (Mt 2, 13).
Aniołowie są obecni podczas czterdziestodniowego postu Jezusa na pustyni (Mt 4, 11), a także pocieszają Go podczas modlitwy w Ogrójcu (Łk 22, 43). Po zmartwychwstaniu anioł - pod postacią młodzieńca - oznajmia niewiastom nowinę pustego grobu i zachęca je, aby powiadomiły uczniów (Mk 16, 5-7). Dwóch aniołów ujrzała także Maria Magdalena (J 20, 12-17). Są również przy wniebowstąpieniu i tłumaczą apostołom, że On przyjdzie tak samo, jak wstąpił do nieba (Dz 1, 10-11).
Piotr Apostoł napisał, że w niebie są Mu poddani: aniołowie, Moce i Potęgi (1 P 3, 22), a w nieokreślonej przyszłości pojawią się u boku Zbawiciela na Sądzie Ostatecznym (Ap; Mt 24, 31). O Paruzji, czyli powtórnym przyjściu Chrystusa, piszą wszyscy synoptycy, że "przyjdzie w chwale Ojca swojego, razem z aniołami świętymi" (Mk 8, 38).

Anielska hierarchia

Biblijny przekaz ukazuje ów świat aniołów jako zhierarchizowany, wymieniając - zwłaszcza za św. Pawłem Apostołem - chóry anielskie. Usystematyzował je już w V w. Pseudo-Dionizy Aeropagita w dziele "O świętym porządku niebieskim", a korekt w nazewnictwie dokonał papież Grzegorz Wielki. Chóry anielskie tworzą więc: Serafini, Cherubini, Trony, Panowania, Władze, Moce, Księstwa, Archaniołowie i Aniołowie. Owa hierarchia jest jednak bardziej złożona, ponieważ bywa dzielona jeszcze na triady. Pierwszą z nich mają tworzyć aniołowie oblicza Bożego: Serafini, Cherubini i Trony; drugą - a ma ona pośredniczyć między triadą pierwszą a trzecią - Panowania (Państwa), Władze (Potęgi) i Moce (Zastępy) i wreszcie ostatnią, najbliższą człowiekowi: Księstwa (Zwierzchności), Archaniołowie i Aniołowie.

Michał, Gabriel i Rafał

Pośród przejawów czci oddawanej aniołom na szczególną uwagę zasługuje kult aniołów stróżów i pobożność archanielska. Pismo Święte objawiło nam imiona archaniołów: Michał, Gabriel i Rafał. W Księdze Tobiasza czytamy: "Ja jestem Rafał, jeden z siedmiu, którzy stoją w pogotowiu i wchodzą przed majestat Pański" (Tb 12, 15). Imię Gabriela pojawia się już w Księdze Daniela (Dn 8, 16 i 9, 21), a potem w Ewangelii św. Łukasza (Łk 1, 19, 26). Ale najczęściej występuje imię Michała: trzy razy u Daniela (Dn 10, 13.21; 21, 1), w Liście św. Judy (Jd 9) i w Apokalipsie (Ap 12, 7).
Wiadomo, że jest ich siedmiu, ale znamy imiona właśnie tych trzech. A są to imiona teoforyczne, to znaczy odnoszące się do Boga: Michał (Michael) tzn. "Któż jak Bóg!", Gabriel - "Bóg jest moją mocą" i Rafał (Raphael) - "Bóg uzdrawia". Michał jest patronem Kościoła, opiekunem umierających i ma towarzyszyć duszom zmarłym na Sądzie Bożym. Za swego orędownika uważają go także cudzoziemcy, policjanci i żołnierze. Gabriel odbiera cześć jako patron pracowników telekomunikacji, poczty, radia i telewizji, a Rafał opiekuje się szczególnie chorymi i podróżnymi. Każdy z archaniołów ma swoje osobne wspomnienie liturgiczne: Michał - 29 września, Gabriel - 24 marca, a Rafał - 24 października.

Ty zawsze przy mnie stój!

Od czasów papieża Pawła V osobną cześć odbierają aniołowie stróżowie. W 1670 r. Klemens X polecił obchodzić uroczystość ku ich czci 2 października. Teologia katolicka od średniowiecza głosi, że każdy człowiek ma swego anioła, który czuwa tylko nad nim. Św. Tomasz z Akwinu pisał w "Summie teologicznej", że Bóg postawił przy każdym człowieku Anioła Stróża, który okazuje mu potęgę, mądrość, łaskawość i miłosierdzie. Ale czy jako ludzie dorośli jesteśmy jeszcze wierni tej modlitwie z czasów dzieciństwa: "Aniele Boży, Stróżu mój, Ty zawsze przy mnie stój..."?

Papieska angelologia

Pius XI miał się kiedyś zwierzyć grupie pielgrzymów, że nie tylko rozpoczyna i kończy każdy dzień modlitwą do Anioła Stróża, ale przyzywa jego pomocy również w ciągu dnia i że wielokrotnie jej doświadczył. I właśnie dlatego mówił do przedstawicieli inteligencji katolickiej: "Zalecamy to nabożeństwo zawsze ludziom światłym. Niech nie zapominają o tym, że mają przy sobie niebieskiego przewodnika, niech pamiętają, że anioł Boży istotnie czuwa nad nimi. Ta myśl doda im odwagi i ufności".
Po latach Jan XXIII - który na chrzcie otrzymał imię Angelo - wyjawił, że wspomniany Pius XI zalecał owo nabożeństwo także duchownym pełniącym służbę dyplomatyczną.
Jan XXIII okazał się pojętnym uczniem Piusa XI i dlatego często mówił o aniołach oraz ich posłannictwie wśród ludzi. Zalecał kapłanom, aby uciekali się pod ich opiekę podczas odmawiania brewiarza, rodzicom - by wyrabiali w swoich dzieciach przekonanie, że Anioł Stróż jest przy nich zawsze obecny, a kierowcom - by wzywali ich pomocy podczas jazdy samochodem. Uważał, że myśl o zwołaniu Soboru Watykańskiego II podsunął mu właśnie Anioł Stróż. Wyznał kiedyś, że modli się do niego pięć razy dziennie i dodał, że ilekroć oczekuje na spotkanie z ważną osobistością, prosi swego Anioła Stróża, aby porozumiał się z Aniołem Stróżem tej osobistości i wpłynął na jej życzliwe usposobienie do rozmowy. Cóż to za perspektywy dialogu, również politycznego!

Jak czcimy anioły?

Obok pięknych modlitw liturgicznych o aniołach, mniej i bardziej rozbudowanych tekstów nowenn, litanii i egzorcyzmów, istnieją również "Godzinki anielskie", ułożone przez michalitę z USA ks. Bartłomieja Sławińskiego.
W 1751 r. portugalska zakonnica Antonina d'Astonac przeżyła wizję św. Michała Archanioła, który objawił jej, że pragnie odbierać cześć przez odmawianie dziewięciu wezwań, skierowanych do kolejnych chórów anielskich. Z odmawianiem owej Koronki anielskiej związane są obietnice szczególnej opieki podczas życia, a po śmierci - wyzwolenia z czyśćca. Pius IX dołączył do tego nabożeństwa liczne odpusty, które można wyjednywać duszom czyśćcowym. Koronka przypomina Różaniec. Składa się z dziewięciu części, a każda z nich zawiera po cztery paciorki: Ojcze nasz i trzy Zdrowaś Maryjo. Znane są również teksty nowenny, krótszej i dłuższej - opartej także o dziewięć wezwań do chórów anielskich, z zanoszeniem próśb o kolejne łaski.
Godzi się także wspomnieć o "Modlitwie spadochroniarza" André Zirnhelda, francuskiego skoczka spadochronowego, który zginął w 1942 r. na Pustyni Libijskiej. Św. Michała Archanioła wybrali na swego patrona nie tylko skoczkowie francuscy, ale również belgijscy, hiszpańscy, portugalscy i włoscy.

Jarmarczna twarz anioła

Oswoiliśmy się z ikonograficznym archetypem anioła, obrazkami, na których prezentują nam swoje wiotkie postacie, urodziwe oblicza, pukle złocistych włosów, powłóczyste szaty i okazałe skrzydła na plecach. I zatęskniliśmy za tym wizerunkiem, bo anioły przeżywają od dobrych kilku lat swoisty renesans. Nie w teologii, lecz w kulturze popularnej, zwłaszcza w filmach i literaturze jarmarcznej. Wystarczy odwiedzić kilka sklepów z upominkami, aby się przekonać jak często z wystaw przyglądają się nam twarze aniołów. A może to raczej elfy?
Ile z owego archetypu anioła mają bohaterowie amerykańskiej popkultury: Superman, Człowiek-Pająk czy Batman? Oni także, na swój sposób, angażują się po stronie dobra i opiekują się ludźmi...