Było to w roku 1974 i trwało ułamek sekundy, gdy odprawiałem Mszę św. przed Cudownym Obrazem. Nagle w duszy ujrzałem tę świętą górę i zrozumiałem, że muszę ją w Licheniu wybudować - wspomina ks. Eugeniusz Makulski, kustosz licheńskiego sanktuarium.
Golgota - Miejsce Czaszki. Niewielkie wzgórze o kształcie przypominającym właśnie czaszkę, a według Orygenesa kryjące tę należącą do pierwszego człowieka - Adama. Na tym jerozolimskim wzgórzu dokonał swojego ziemskiego żywota Jezus Chrystus. W IV wieku, kiedy odnaleziono relikwie Prawdziwego Krzyża, wybudowano Bazylikę Grobu Pańskiego i wytyczono Via Dolorosa, stopniowo zaczął się rozwijać kult Męki Pańskiej. Kiedy z Ziemi Świętej wyparto Krzyżowców, nowe Golgoty zaczęły powstawać w całej Europie. Budowano także lokalne Jerozolimy, czyli kalwarie.
Dzisiejsza Jerozolima raczej nie przypomina tej z początków naszej ery. Niedługo po śmierci Chrystusa Rzymianie praktycznie zrównali ją z ziemią. To co jeszcze mogli uratować władcy Bizancjum, później znalazło się pod panowaniem Arabów. Teraz ślady Jerozolimy z tamtych czasów czytelne są głównie dla archeologów, ale i ci mieliby wielki problem z dokładnym wytyczeniem ostatniej drogi Chrystusa z Pretoriom na Golgotę. Ewangelia również nie zgłębia tej tajemnicy w sensie topograficznym. Wiadomo jednak z innych źródeł, że droga skazańców na Golgotę przebiegała przez najruchliwsze ulice ówczesnego miasta.
Miejsca te odwiedzali już pierwsi chrześcijanie, którzy drogę męki Chrystusowej otaczali szczególną czcią. Minęło jednak kilkaset lat, zanim popularne stały się procesje z Ogrodu Oliwnego przez Pretorię na Golgotę.
Droga Krzyżowa
Dopiero w IV wieku kult Męki Pańskiej przybrał bardziej zorganizowane formy. Niektóre miejsca Drogi Krzyżowej wytyczono dopiero za czasów Krzyżowców. Dopiero w XIV wieku franciszkanie, którzy przejęli opiekę nad miejscami świętymi, ustalili porządek obchodzenia miejsc Drogi Krzyżowej. Dodatkowo wyznaczyli także miejsce domu Heroda, biczowania i koronowania cierniem, łuk Ecce Homo i kilka kolejnych.
W średniowieczu nie była jeszcze ustalona konkretna liczba stacji, ani tak naprawdę ich kolejność, ani nawet ich liczba. Dziewięć stacji wywodzi się bezpośrednio z Ewangelii. Stacja IV- "Spotkanie z Matką" jest skutkiem wyciagnięcia logicznych wniosków z tekstów biblijnych. Trzy stacje upadków pod krzyżem i spotkanie z Weroniką wywodzą się z przekazów pozabiblijnych. Tradycyjna ilość czternastu stacji ustabilizowała się dopiero pod koniec XVIII wieku. Dzięki licznym pielgrzymkom do Ziemi Świętej, Droga Krzyżowa upowszechniła się w Europie w postaci nabożeństwa. Dopiero w XIX wieku papież Pius IX zezwolił na odprawianie Dróg Krzyżowych również w kościołach niefranciszkańskich. Odprawiano je w piątki i niedziele Wielkiego Postu. Z czasem te niedzielne zastąpiono nabożeństwami Gorzkich Żali.
Dzisiaj również liczbę czternastu stacji należy uznać za tradycyjną, ale wcale nie powszechnie obowiązującą. Często odprawia się także stacje: XV - Zmartwychwstanie, XVI - Jezus spotyka uczniów w drodze do Emaus i XVII - Wniebowstąpienie. Drogi Krzyżowej nie można także wprost utożsamiać z kalwarią, która w wielu przypadkach jest wzbogacona o wiele innych stacji kaplic, czy też tak zwanych dróżek.
Nowe Jerozolimy
Nabożeństwa Drogi Krzyżowej i kult Męki Pańskiej najpełniejszy obraz znalazły właśnie w kalwariach, czyli tak zwanych nowych Jerozolimach. Pobożność pasyjna znalazła tam najpełniejszy wyraz w udramatyzowanej formie misteriów. Pierwsza europejska Jerozolima powstała w hiszpańskiej Kordobie. Została zbudowana nieopodal klasztoru Scala Coeli w latach 1405-1420. Kolejne powstawały w XVI wieku i XVII wieku w Niderlandach, Włoszech, Francji i Niemczech. Najpiękniejsze i największe kalwarie powstawały głównie w XVII stuleciu. Usytuowane w topografii przypominającej Jerozolimę, starające się możliwie najwierniej zrekonstruować miejsca Męki Pańskiej składały się z wielkiej ilości kościołów i kaplic.
Podobnie wyglądała pierwsza i jak dotąd najsłynniejsza w Polsce Kalwaria Zebrzydowska ufundowana przez wojewodę krakowskiego i starostę lanckorońskiego Mikołaja Zebrzydowskiego. W latach 1602-1620 wybudował on sanktuarium składające się w sumie z 21 kościołów i kaplic, które do dnia dzisiejszego jeszcze znacznie rozbudowano. Kult Męki Jezusa jest tu łączony z czcią do Matki Bożej Bolesnej. Nabożeństwo Dróżek Matki Bożej zostało w Kalwarii Zebrzydowskiej wprowadzone już w latach trzydziestych XVII stulecia. Nabożeństwo to składało się z części Bolesnej, Zaśnięcia, czyli Pogrzebu i Wniebowzięcia. Głęboko zakorzeniony w Polsce kult Maryjny bardzo często przejawiał się tworzeniem na kalwariach dróżek Matki Bożej.
Kalwarie powstające w wieku XIX i XX są z reguły dużo mniejsze i składają się najczęściej z czternastu kaplic Drogi Krzyżowej. Są także sytuowane w terenie, który nie zawsze przypomina okolice Jerozolimy.
Polskie kalwarie
Diecezja częstochowska
Pocieszna Góra k. Bęczkowic
(po 1945 r.)
Wąsosz (po 1945 r.)
Diecezja drohiczyńska
Serpelice (po 1945 r.)
Diecezja gnieźnieńska
Pakość (XVII w.)
Diecezja gdańska
Wejherowo (XVII w.)
Diecezja kaliska
Sadowie (po 1945 r.)
Diecezja katowicka
Panewniki k. Katowic (XX w.)
Piekary Śląskie (XIX w.)
Pszów (XX w.)
Diecezja krakowska
Czerna (po 1945 r.)
Kalwaria Zebrzydowska
(XVII w.)
Tokarnia (po 1945 r.)
Diecezja legnicka
Chełmsko Śląskie (XIX w.)
Grodowiec (XIX w.)
Krzeszów (XVII w.)
Lubawka (XIX/XX w.)
Lubomierz (XX w.)
Męcinka (XIX w.)
Niedamirów (XIX w.)
Niwnice (XIX/XX w.)
Pławna (XIX/XX w.)
Diecezja opolska
Głuchołazy (XIX w.)
Góra św. Anny (XVIII w.)
Diecezja pelpińska
Wiele (XX w.)
Diecezja poznańska
Oborniki Wielkopolskie(XX w.)
Ujście n. Notecią (XIX w.)
Diecezja przemyska
Klawaria Pacławska (XVII w.)
Diecezja radomska
Kałków-Godów (po 1945 r.)
Diecezja rzeszowska
Dębowiec (XX w.)
Diecezja siedlecka
Kodeń (po 1945 r.)
Diecezja tarnowska
Limanowa (XX w.)
Odporyszów (XX w.)
Diecezja warmińska
Gietrzwałd (po 1945 r.)
Glotowo (XIX w.)
Diecezja warszawska
Góra Kalwaria (XVII w.)
Diecezja włocławska
Licheń (po 1945 r.)
Diecezja wrocławska
Bardo Śląskie (XIX w.)
Góra Igliczna-Międzygórze (XIX w.)
Janowiec (XIX w.)
Kłodzko (XIX w.)
Ewin Kłodzki (XIX/XX w.)
Muszkowice (XIX/XX w.)
Nowa Ruda (XIX w.)
Odrzychowice Kłodzkie (XIX w.)
Poręba (XIX/XX w.)
Radochów (XIX/XX w.)
Sadlno (XX w.)
Słupiec (XIX/XX w.)
Szczytnik (XIX/XX w.)
Trzebnica (XIX/XX w.)
Wambierzyce (XVII w.)
Wójtowice (XIX w.)
Wrocław Osobowice (XX w.)
Złoty Stok (XIX w.)