Kompleksowy program wsparcia poprawy efektywności energetycznej budynków, dostęp do przystępnej cenowo energii dzięki modernizacji sieci i postawieniu na odnawialne źródła energii (OZE), zapewnienie dostępnego mieszkalnictwa oraz precyzyjne adresowanie wsparcia dla osób o niskich dochodach – to zdaniem uczestników ,,Narady obywatelskiej o kosztach energii” przeprowadzanej przez Fundację Stocznia w formie panelu obywatelskiego, najważniejsze działania, jakie powinno podjąć nie tylko państwo, ale także samorządy. W tym dążeniu do energetycznego bezpieczeństwa nie powinno także zabraknąć samoorganizujących się społeczności lokalnych.
Polityka obywatelska
Panel obywatelski jest sposobem tworzenia systemowych rozwiązań dla trudnych społecznych zagadnień. Metoda ta bazuje na włączeniu w proces samych obywateli poprzez wylosowanie ich reprezentatywnej grupy, która poświęci odpowiedni czas na poznanie zagadnienia, dialog i sformułowanie opinii – społecznego werdyktu. Formuła panelu obywatelskiego od lat jest z powodzeniem stosowana w innych krajach, m.in. w Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie, Francji i Irlandii. W Polsce podobne narady były dotychczas przeprowadzane na poziomie miast, ale nigdy na poziomie ogólnopolskim.
W przypadku „Narady obywatelskiej o kosztach energii” chodziło o wspólny namysł nad ważnym społecznie zagadnieniem, jakim jest ubóstwo energetyczne i – szerzej – koszty energii. Żeby uczestniczyć w panelu, nie trzeba było mieć wiedzy eksperckiej, uczestnicy otrzymali ją w czasie spotkań i w materiałach informacyjnych. W panelu udział wzięło prawie 100 wybranych losowo osób różnej płci i wykształcenia, w różnym wieku, z większych miast i małych wiejskich gmin z różnych części Polski. Wspierali ich eksperci oraz przedstawiciele różnych organizacji.
Finałem projektu jest skierowanie do osób wpływających na tworzenie polityk energetycznych i społecznych w Polsce (polityków i urzędników szczebla krajowego i lokalnego) kluczowych wniosków, które obejmują zarówno rozwiązania przekrojowe, jak i konkretne działania. – Okazało się, że także w gronie losowo wybranych osób uczestnicy gotowi są wyjść z roli ,,konsumentów polityk” i stać się ich twórcami – podkreśla Kuba Wygnański, prezes Fundacji Stocznia.
Długoterminowa i zielona
Z panelu obywatelskiego o kosztach energii wynika, że jego uczestnicy oczekują wieloletniej, strategicznej wizji zmian polityki energetycznej i usłyszenia, dokąd zmierzamy. Paneliści odrzucili logikę krótkoterminowych działań, a skupili się na działaniach systemowych, modernizacji sieci energetycznej czy stworzeniu Funduszu Transformacji Energetyki.
– Należy stworzyć długofalową strategię energetyczną kraju na kolejnych 15 lat, rozwijać sieci, zwiększyć rozwój źródeł odnawialnych w produkcji energii. Nie wolno natomiast zapominać o gospodarstwach domowych, o konsumentach, którzy potrzebują wsparcia w tym procesie zmian – przestrzega Monika Kosińska z Federacji Konsumentów. – Ale, jak pokazali uczestnicy debaty, jest to obowiązek nas wszystkich, nie tylko państwa. Równie istotna jest rola samorządów i samoorganizacja społeczności lokalnych.
Społecznie oczekiwaną zmianą jest także sposób produkcji i wykorzystania energii oraz zwrot w kierunku OZE. – Tak zwani „zwykli ludzie” prześcigają rządzących, jeśli chodzi o wizję zielonej Polski i determinację do wprowadzania zmian – mówi Zuzanna Rudzińska-Bluszcz z Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi. – Panel odbył się w trudnym momencie, w czasie najpoważniejszego od dekad kryzysu energetycznego. Ogromna popularność postulatów dotyczących odnawialnych źródeł energii dowodzi, że to właśnie w OZE Polki i Polacy widzą fundament naszego bezpieczeństwa energetycznego i sposób na ograniczenie kosztów energii. I chcą konkretów: wieloletniej zielonej strategii energetycznej, rozwiniętej infrastruktury sieciowej oraz przejrzystego zarządzania finansami poprzez utworzenie Funduszu Transformacji Energetycznej – wyjaśnia Zuzanna Rudzińska-Bluszcz.
Wnioski panelu potwierdzają także wyniki badania przeprowadzonego w marcu przez IPSOS dla More in Common oraz Fundacji Stocznia. Polacy jednoznacznie opowiadają się w nim za przyspieszeniem zielonej transformacji. Taką postawę zadeklarowało przeszło 90 proc. badanych.
Mieszkaniówka z OZE
– Przez pryzmat tematu niskich dochodów widoczny jest inny, główny problem naszego społeczeństwa: niski dostęp do dobrej jakości mieszkań – mówi Wojciech Szymalski z Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju. – Dużym zaskoczeniem było dla mnie pojawienie się rekomendacji dotyczących zwiększenia ilości mieszkań na wynajem czy nowych rozwiązań w zakresie budownictwa mieszkaniowego, ale to dobrze. Dzięki temu także ja się czegoś od panelistów nauczyłem. Przede wszystkim tego, że problem energetyczny sięga głębiej niż tylko ścian budynku – dopowiada Wojciech Szymalski. Chodzi m.in. o tworzenie zachęt do współpracy deweloperów i samorządów w modelu „lokal za grunt”, adaptację pustostanów w budynkach niemieszkalnych na cele mieszkaniowe, jak również zapewnienie dostępnych mieszkań dla seniorów.
Drugą ważną kwestią okazało się wsparcie w modernizacji nie tylko budynków jednorodzinnych, ale także wielorodzinnych. Wśród wskazywanych działań pojawiały się zarówno te dotyczące stworzenia nowych metod wsparcia modernizacji energetycznej budynków wielorodzinnych i zabytkowych, jak również oczekiwanie ułatwienia dostępu do inwestycji w OZE.
Jak wynika ze wspomnianego wyżej badania IPSOS, aż 89 proc. badanych pozytywnie oceniło wprowadzenie prosumenckich rozwiązań umożliwiających produkcję energii na własne potrzeby oraz sprzedaż nadwyżki do sieci energetycznej. Równie wysoko ocenili rozwój spółdzielni energetycznych, inicjatyw lokalnych, w których mieszkańcy wspólnie inwestują w odnawialne źródła energii.
Jednoznaczny werdykt
Wyniki ogólnopolskiego panelu obywatelskiego pokazują potrzebę sformułowania przez państwo kompleksowej odpowiedzi na kryzys ubóstwa energetycznego. Z jednej strony oczekiwane jest doraźne wsparcie, z drugiej – trwałe rozwiązanie problemu poprzez inwestycje w efektywność energetyczną. Niezbędne jest opracowanie nowego modelu wsparcia osób w kryzysie ubóstwa energetycznego, który powinien uwzględniać zarówno ogólnokrajowe ramy wsparcia, jak i rolę samorządów oraz społeczności lokalnych i obywateli.
Równie ważne są rzetelne informacje i edukacja. Zdaniem panelistów obywatele chcą otwartej rozmowy o kryzysie energetycznym i trwałych rozwiązaniach problemu ubóstwa energetycznego. Chcą w tym zakresie zarówno przekrojowych działań informacyjnych, jak również indywidualnego wsparcia, np. dostępu do wykwalifikowanych doradców. Uczestnicy ,,Narady obywatelskiej o kosztach energii” oczekują także, że wypracowane przez nich wnioski staną się drogowskazem dla rządzących.
– Reprezentatywna grupa Polaków wyraziła swoje zdanie w sposób bardzo precyzyjny i niepozostawiający wątpliwości. Teraz byłoby ważne, aby rządzący w sposób rzetelny odnieśli się do wyrażonych podczas panelu postulatów – mówi Marcin Korolec z Instytutu Zielonej Gospodarki. – Mam nadzieję, że ten głos obywateli będzie także punktem odniesienia podczas dyskusji programowych z wszystkimi partiami politycznymi w czasie nadchodzącej kampanii wyborczej. Werdykt, że czas na zieloną transformację, zapadł i jest jednoznaczny; przed nami czas na dyskusję, w jaki sposób najlepiej i najszybciej ją wdrożyć.