Wtelno, dawna nazwa Vitelno, jest położone na północ od Bydgoszczy. Pierwsza wzmianka o tym miejscu pochodzi z 1307 r., kiedy to cystersi z klasztoru byszewskiego kupili je za 190 grzywien toruńskich od Włodzimierza z Łojewa. Dzisiaj miejscowej parafii patronuje św. Michał Archanioł.
Jako własność klasztoru byszewskiego wymienia tę wieś przywilej księcia Przemysława z 1315 r. Natomiast z dokumentu Kazimierza Wielkiego z roku 1348 dowiadujemy się, że cystersi „prawowali się” o tę wieś z Dzierzkiem ze Skrzynek. Ostatecznie proces wygrali. Z kolei w 1353 r. Wtelno występuje wśród posiadłości byszewskich. Wspomina o tym również dokument Kazimierza Wielkiego. Od XIV do końca XVI w. miejscowość wraz z regionem należała do klasztoru byszewskiego. Natomiast ziemie w XVII w. posiadł hrabia Pokrzywnicki. Podczas pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. wieś dostała się pod zabór pruski, pozostając jego częścią – z wyjątkiem krótkiego okresu Księstwa Warszawskiego, aż do końca pierwszej wojny światowej. Na mocy postanowień traktatu wersalskiego Wtelno weszło ponownie w skład odrodzonej Polski.
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej – 23 listopada 1918 roku – w miejscowości odbył się wiec ludności, który został zorganizowany przez ówczesnego proboszcza ks. Jana Hamerskiego. Utworzono wówczas specjalne rady ludowe, mające materialnie wspomagać ludność w miastach. W czasie drugiej wojny światowej Wtelno podlegało pod okręg Gdańsk–Prusy Zachodnie.
Czas powstania i obecny kościół
Powstanie parafii we Wtelnie jest ściśle związane z historią cystersów, dlatego że miejscowości, które należały do cystersów, przeszły później właśnie do Wtelna. Mikołaj Zbrożek, skarbnik księcia kujawskiego Kazimierza, posiadał zamek warowny w Byszewie, położony między trzema jeziorami, którym obdarował cystersów. W 1250 r. zakonnicy zaraz po swoim przybyciu zamienili go na klasztor. W roku 1292 trzeci z opatów Engelbert przeniósł siedzibę klasztoru w Byszewie do Koronowa, które w 1288 r. biskupi kujawscy odstąpili właśnie cystersom. Od tego czasu w Koronowie znajdowała się filia konwentu sulejowskiego. Parafię we Wtelnie założono w 1470 r. Jej terytorium w ciągu wieków wielokrotnie się zmieniało. Pierwotnie wspólnota należała do diecezji włocławskiej, archidiakonatu kruszwickiego i dekanatu bydgoskiego. Następnie do diecezji chełmińskiej, pelplińskiej, a od 2004 r. do bydgoskiej.
Od momentu kiedy cystersi z Koronowa powołali parafię we Wtelnie, do dzisiaj, istniały trzy kościoły. Pierwszy z nich został poświęcony w 1581 r. przez Alberta Koronowskiego. Był on pierwszym proboszczem we Wtelnie, ale mieszkał w Bydgoszczy, będąc w mieście jednocześnie opiekunem szpitala. Nie wiadomo, kiedy kościół spłonął, ale drugi wybudowano już w 1690 r. Był on również drewniany, a ufundował go cysters Ignacy Gniński. Świątynia miała dwie wieże i cztery dzwony. Została konsekrowana przez Samuela Gnińskiego w roku 1712. Obecny kościół parafialny w stylu barokowym wybudowano za czasów opata koronowskiego Jana Chrząstowskiego w latach 1785–1787. Kiedy proboszczem był ks. Augustyn Maszkowski, w 1863 r. dobudowano prezbiterium oraz dwie kaplice boczne, a cała budowla zyskała kształt krzyża rzymskiego. Konsekracji Domu Bożego dokonał w 1876 r. biskup sufragan chełmiński Jerzy Jeschke. Za czasów ks. Gustawa Pobłockiego w roku 1908 dobudowano wieżę z kopułą, umieszczając cztery dzwony, zrabowane jednak potem przez Niemców. Ołtarz główny pod wezwaniem Matki Bożej z Dzieciątkiem pochodzi z drugiej połowy XVIII w. We wspomnianych kaplicach – północnej i południowej – znajdują się ołtarze. W pierwszym można zobaczyć obraz Matki Bożej ofiarującej różańce św. Dominikowi i Katarzynie Sieneńskiej. W drugim obraz przedstawia Najświętsze Serce Pana Jezusa. Do ważniejszych zabytków, których nie można pominąć, należą chrzcielnica, ambona, monstrancja z okresu baroku, srebrny kielich z 1714 r. oraz krucyfiks.
Kapłani i Karmel
Od samego początku istnienia parafii we Wtelnie opiekunami miejsca byli cystersi z Koronowa. Było tak aż do momentu kasaty zakonu. W latach 1825–1999 urząd proboszcza sprawowało aż osiemnastu kapłanów. Szczególne miejsce wśród nich zajmuje ks. Jan Hamerski – urodzony w Brusach w 1880 r., syn Barbary oraz nauczyciela i organisty, Wincentego Hamerskiego. Święcenia kapłańskie przyjął 25 marca 1906 r. w Pelplinie. Jako wikariusz w Człuchowie, podczas wyborów do parlamentu niemieckiego prowadził agitację na rzecz polskiego kandydata. Następnie był wikariuszem w Lignowach, Bzowie, a także administratorem parafii. Za działalność narodową otrzymał upomnienie od landrata świeckiego. Po krótkim pobycie w Kisielicach kapłan został proboszczem we Wtelnie. Został również wybrany – w roku 1918 – na przewodniczącego miejscowej Rady Ludowej. Należał także do Powiatowej Rady Ludowej w Bydgoszczy, w której prowadził sekcję statystyczną. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego duchowny zamierzał zostać kapelanem wojsk powstańczych, lecz sprzeciwił się temu ówczesny biskup. Proboszcz – pomimo świadomości zagrożeń – skupował broń dla powstańców, wskutek czego plebanii nie ominęły rewizje. Na uwagę zasługuje ważny fakt – ks. Hamerski uratował też życie jednemu z parafian – Antoniemu Bukoltowi, który miał zginąć z rąk Grenzschutzu. Poza tym brał udział w życiu politycznym powiatu. Był członkiem sejmiku w Bydgoszczy, wizytatorem nauki religii oraz dziekanem fordońskim. Kapłana aresztowano w 1939 r. – groziło mu rozstrzelanie. Po zwolnieniu, mimo ostrzeżeń, powrócił do parafii. Ponownie został aresztowany 7 października 1939 r., a następnie zginął w lesie tryszczyńskim. Po wojnie jego zwłoki ekshumowano i pochowano na cmentarzu przy kościele we Wtelnie. Proces beatyfikacyjny wszczęto 8 marca 1995 r. Wszystkie dokumenty zostały przekazane przez Kurię Diecezjalną w Pelplinie do Rzymu.
Na terenie parafii św. Michała Archanioła istnieje również Karmel Narodzenia Pańskiego. Mniszki Bose Zakonu Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel przybyły do Tryszczyna z Poznania, tworząc nową fundację. Klasztor poświęcił w 1974 r. kard. Stefan Wyszyński.
Przy parafii we Wtelnie, której od roku 1999 przewodzi ks. Bogumił Szary, działają: Parafialny Zespół Caritas, wspomagający aż siedemdziesiąt pięć rodzin, Żywy Różaniec oraz Liturgiczna Służba Ołtarza.