Naród i państwo, społeczeństwo, Kościół, wyznanie – to pojęcia, których używamy, często nie do końca rozumiejąc ich znaczenie.
Problem ten nabiera głębszego znaczenia, kiedy pojawiają się pytania o to, czym jest państwo wyznaniowe i czy Polska jest takim właśnie krajem.
Naród
Naród to wspólnota ludzi, których łączy przede wszystkim kultura. Jej podłoże jest przede wszystkim etniczne, ale również gospodarcze, społeczne i religijne. Naród kształtuje się w historii, a jego członkowie mają świadomość przynależności do niego. W krajach kultury anglosaskiej naród rozumiany jest jako zbiorowość obywateli danego państwa, bez względu na przynależność etniczną – w kulturze Europy Środkowej i Wschodniej rozumieć się go będzie jako wspólnotę zdolną do rozwijania własnej kultury, nawet jeśli wspólnota ta pozbawiona jest struktur państwowych.
Państwo
Państwo jest organizacją, która organizuje w swoich strukturach pewną ludzką zbiorowość. Jest to organizacja zajmująca określone terytorium i mająca suwerenną władzę. Przez władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą państwo służy społeczeństwu, broni jego integralności oraz praw obywateli.
Kościół
Kościół w języku prawnym oznacza religijną organizację, posiadającą własne struktury, zasady organizacyjne i prawne oraz system doktrynalny. Wyznanie to grupa w ramach większego ugrupowania religijnego, uznawanego nie za Kościół, lecz za związek wyznaniowy. Prawną rejestracją organizacji wyznaniowych w Polsce zajmuje się Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, prowadząc „Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych”. Obowiązujące prawo gwarantuje każdemu wolność wyznania, głoszenia i sprawowania kultu religijnego.
Państwo – Kościół
Relacje między państwem a Kościołem i wyznaniami reguluje Konstytucja. Zapewnia ona równouprawnienie wszystkich Kościołów i związków wyznaniowych. Określa, że władze publiczne zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym. Zapewnia wzajemną autonomię państwa i Kościołów oraz przyznaje prawo ich współdziałania dla dobra ludzi. Konstytucja zaznacza również, że stosunki między RP a Kościołem i wyznaniami określają odrębne ustawy – w przypadku Kościoła katolickiego taką ustawą jest konkordat.
Wolność sumienia
Konstytucja zapewnia również każdemu obywatelowi RP wolność sumienia i religii, która obejmuje wolność jej wyznawania i uzewnętrzniania przez kult, modlitwę, nauczanie (także w szkołach), posiadanie miejsc kultu. Wolność sumienia oznacza również prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi i moralnymi.
Konstytucja zaznacza także, że nikt nie może być zmuszony do uczestniczenia lub nieuczestniczenia w praktykach religijnych, a władze nie mogą zmusić do ujawnienia światopoglądu czy przekonań religijnych.
Konkordat
Konkordat podpisany przez RP i Stolicę Apostolską potwierdza, że państwo polskie i Kościół katolicki są w każdej swej dziedzinie niezależne i autonomiczne oraz zobowiązane do pełnego poszanowania zasady tej autonomiczności we wzajemnych stosunkach i we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego.
Państwo wyznaniowe
W państwie wyznaniowym dochodzi do połączenia struktur państwowych i wyznaniowych, a zasady religijne stoją ponad strukturami państwa. Mianem tym można określić te państwa, w których istniejący Kościół uznany jest za państwowy lub głowa państwa jest jednocześnie głową Kościoła.
Co z tą Polską?
W polskiej Konstytucji, jak zaznaczone było wcześniej, w jasny i wyraźny sposób podkreślona jest odrębność struktur państwowych i religijnych oraz ich autonomia i wzajemna niezależność. Rozdział Kościoła i związków wyznaniowych od państwa jest więc, według Konstytucji, rozdziałem rzeczywistym, w którym wolność sumienia i wyznania jest zagwarantowana ustawowo. Polskie prawo strzeże tej wolności i zachowuje bezstronność w sprawach przekonań religijnych obywateli. Tak rozumiane państwo nazywane jest państwem świeckim. Jest ono neutralne: to znaczy nie jest ani państwem wyznaniowym (łączącym władzę świecką i religijną), ani ateistycznym, czyli wrogim w stosunku do religii.