“Do tego, komu brak rozumu, [Mądrość] mówiła: [...] Odrzućcie naiwność, a żyć będziecie, chodźcie prosto drogą rozsądku” (Prz 9, 4.6)
W tradycyjnej klasyfikacji ksiąg biblijnych obok Prawa, ksiąg historycznych i pism prorockich wróżnia się siedem ksiąg mądrościowych (Hioba, Psalmów, Przysłów, Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Mądrości, Syracha). "Mądrość" to forma refleksji o charakterze filozoficzno-doświadczalnym, dysponująca rodzajami, środkami i stylami literackimi, która przeżywała swój rozkwit na całym Bliskim Wschodzie i wydała wiele bardzo sugestywnych tekstów. W Izraelu została wprowadzona przez Salomona uznawanego za archetyp i symbol mądrości izrelickiej, tak że przypisywano mu autorstwo nawet późniejszych utworów mądrościowych, takich jak Pieśń nad Pieśniami czy Księga Mądrości.
W centrum refleksji mądrościowej stoi nie tylko Hebrajczyk, ale człowiek jako taki, ha-'adam, postrzegany w trzech fundamentalnych relacjach: do Boga, do bliźniego, do stworzenia (wielką wymowę mają pod tym względem rozdz. 2-3 Księgi Rodzaju). Mamy tu do czynienia z mądrością wzniosłą, która pyta o ostateczną wartość istnienia: "Cóż przyjdzie człowiekowi z całego trudu, jaki zadaje sobie pod słońcem?" (Koh 1,3). Obnaża ona także sprzeczności egzystencji, zgorszenie zła, milczenie Boga: na myśl przychodzi postać Hioba i przeciwstawienie go jego przyjaciołom mędrcom. Ucieleśniają oni inną mądrość, bardziej optymistyczną, która również ma korzenie ludowe i która uznaje, że historią kieruje prawo odpłaty, regulują ją dwubiegunowe zasady: występek-kara i sprawiedliwość-nagroda, tak by zharmonizować rzeczywistość w imię Boga i Jego sprawiedliwości.
Mądrość jest jednak także kategorią "teo-logiczną", czyli służy nauczaniu o Bogu, zwłaszcza w Jego roli Stwórcy. Wielkie znaczenie ma tu hymn z 8 rozdziału Księgi Przysłów, wyśpiewany przez uosobioną mądrość Bożą (ww. 22-31). Mówi ona o sobie, że pochodzi od samego Boga i jest "mistrzynią" Jego dzieła, którym jest stworzenie świata. Dlatego stworzenie nosi w sobie znamię Mądrości i cechuje się harmonią, jednak najwyższym wyrazem stwórczego dzieła Bożej Mądrości jest mądry człowiek. Wprawdzie będąc wolnym, może on zatracić ów dar i oto na scenie pojawia się "głupiec", który jest antytezą mądrości (kontrast między Mądrością a Głupotą został wspaniale oddany w Prz 9, 1-6. 13-18).
W Nowym Testamencie mądrość – po grecku sofía – jest cechą Boską odniesioną do Chrystusa będącego "mocą Bożą i mądrością Bożą" (1 Kor 1, 24). Mądrość Boża wysławiana w Księdze Przysłów staje się punktem wyjścia dla określenia Chrystusa w Jego funkcji Stworzyciela i Odkupiciela wszelkiego bytu (zob. hymn z Kol 1, 15-20). Mądrość, rzeczywistość właściwa Ojcu, jest w ten sposób także udziałem Syna. Trynitarny krąg zostanie domknięty przez tradycję chrześcijańską, która w oparciu o dar mądrości i rozumu ofiarowany przez Ducha Bożego (Iz 11, 2), zastosuje cechy mądrościowe również do Ducha Świętego: Duch stwarza i daje życie (Ps 104, 30). Tym samym mamy możliwość mówienia o Trójcy Świętej i Jej działaniu w historii, posługując się jednym tylko pojęciem – "mądrość".
Sofía - grecki termin oznaczający "mądrość". Jednak w stosunku do filozofii greckiej pojęcie to zyskuje w Nowym Testamencie wartość wybitnie teologiczną i zostaje przyjęte na określenie Chrystusa albo Ducha Świętego. W późniejszej tradycji chrześcijańskiej znajdzie także zastosowanie maryjne (Maryja, "Stolica Mądrości").
Głupiec - termin przeciwstawny do pojęcia "mędrzec", w biblijnym języku mądrościowym ma także znaczenie religijne. Głupiec to ten, kto wybiera postawę etyczną alternatywną wobec Bożej propozycji (Ps 36, 2) w takim stopniu, że zaprzecza istnieniu Boga i Jego obecności w historii: "Mówi głupi w swoim sercu: Nie ma Boga" (Ps 14, 1).
Tłum. Dorota Stanicka-Apostoł