W trosce o kształt śpiewu w liturgii (3)

Historycznego znaczenia nabiera postanowienie soborowej Konstytucji o Liturgii, związane z poszerzeniem repertuaru muzyki liturgicznej, które nie tylko utrzymuje w mocy dotychczasowe, ale poszerza kryteria stawiane muzyce: utrzymanie ścisłego związku z czynnościami liturgicznymi, nadanie liturgii uroczystego charakteru, stworzenie klimatu modlitewnego skupienia, a nawet utożsamienie muzyki z modlitwą (KL 112). Tak wyraźne sformułowanie kwalifikacji liturgicznych ma na celu uchronienie przed niebezpieczeństwem uniwersalnego, a wręcz swobodnego traktowania problemu wartości estetycznej muzyki kościelnej i dopuszczenia do użytku liturgicznego śpiewów z tekstem religijnym o wątpliwych walorach artystycznych i religijnych.

Określenie „świętość (sacrum) muzyki kościelnej” nie odnosi się do jakiejkolwiek obiektywnej świętości. Nie można mówić o dźwiękach, tonacjach, współbrzmieniach, interwałach, motywach mniej lub bardziej świętych. Elementy konstrukcyjne muzyki przemawiają jedynie za jej sakralnym charakterem. O świętości muzyki można natomiast mówić w kontekście uświęcenia jej przez włączenie do kultu Bożego, przez ścisłą więź z tekstem i czynnościami liturgicznymi. Muzyka, łącząc się integralnie z tekstem słownym i towarzyszącym jej obrzędem, staje się znakiem, gestem, przez który uzyskuje zdolności uświęcające człowieka na skutek stworzenia klimatu modlitewnego skupienia oraz radosnego wzniesienia umysłów i serc do Boga.

Pod pojęciem śpiewu liturgicznego rozumie się różne gatunki i formy muzyczne, zawierające teksty liturgiczne oraz teksty biblijne, związane ze swej istoty ściśle z liturgią Kościoła katolickiego i przeznaczone do liturgii, mające więc charakter użytkowy. Pod pojęciem muzyki liturgicznej rozumie się śpiew gregoriański, dawną i współczesną muzykę wielogłosową, muzykę organową i przeznaczoną dla innych instrumentów dopuszczonych do użytku liturgicznego oraz pieśń kościelną. Zgodnie z wielowiekową tradycją, pierwszorzędną rolę w muzyce Kościoła łacińskiego przypisuje się chorałowi gregoriańskiemu, który „Kościół uznaje za własny śpiew liturgii rzymskiej” (KL 116). Zajmuje on pierwsze miejsce wśród innych równorzędnych rodzajów śpiewu. Chorał gregoriański jest pierwszym i wciąż żywym źródłem tradycji, wzorcem i miernikiem wartości dla wszystkich pozostałych form muzyki kościelnej. Prymat śpiewowi gregoriańskiemu nadaje doskonałość formy i przenikający jego istotę pierwiastek sakralny, przez co tworzy on ideał piękna sztuki religijnej. Pozostałe formy śpiewu liturgicznego stanowią msze, nieszpory, litanie, nowenny, oficium brewiarzowe oraz pieśni kościelne.

Przełom w dziedzinie liturgicznej klasyfikacji muzyki religijnej nastąpił podczas Soboru Watykańskiego II. Odtąd o istocie sacrum w muzyce decyduje nie tyle jej natura, ile związek z czynnością liturgiczną, jej walor użytkowy, funkcjonalizm: „Muzyka kościelna będzie tym świętsza, im ściślej zwiąże się z czynnością liturgiczną” (KL 112). Postanowienia soboru traktują muzykę sakralną jako integralną część liturgii. Nasuwa się więc istotny wniosek, że reforma soborowa wynosi muzykę kościelną do godności równorzędnej wszystkim pozostałym elementom liturgii, nadając jej status konstytutywny, współtworzący liturgię. Muzyka liturgiczna nie stanowi więc, jak często zwykło się mawiać, oprawy, dodatku do liturgii, ale jest jej nieodłączną, integralną częścią. W związku z tym nie powinna być traktowana jedynie jako ozdobny, dekoracyjny element liturgii.