Polskie prawo cywilne – materialne i procesowe – przewiduje możliwość rozstrzygania konfliktów poprzez ugodę. Od niedawna zaś istnieje możliwość prowadzenia mediacji przez strony sporu.
Jak sama nazwa wskazuje, ugoda oznacza dojście do porozumienia pomiędzy stronami bez potrzeby wszczynania procesu sądowego. Przepis kodeksu cywilnego stwierdza, że: „Przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać”.
Ugoda może być zawarta przed wniesieniem sprawy do sądu, a także już w trakcie toczącego się postępowania sądowego. Postępowanie na wniosek zainteresowanej i uprawnionej osoby przed wniesieniem pozwu nosi nazwę postępowania pojednawczego. Jednakże przedmiotem postępowania pojednawczego mogą być tylko sprawy, które ze względu na charakter nadają się do ugodowego załatwienia.
Ugody nie można zawrzeć na przykład w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w sprawach o unieważnienie małżeństwa, o dział spadku, w którego skład wchodzi gospodarstwo rolne. Sąd może uznać ugodę za nieważną, jeżeli jej treść jest niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo rażąco narusza usprawiedliwiony interes jednej ze stron. O zawezwanie do próby ugodowej można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika sporu.
We wniosku wystarczy opisać zwięźle sprawę. Sąd na posiedzeniu w składzie jednoosobowym spisuje protokół, w którym zawarta jest treść ugody.
Jeżeli sąd uzna ugodę za niedopuszczalną, wydaje postanowienie, na które służy stronom zażalenie. Również w trakcie procesu sądowego istnieje możliwość ugodzenia się. Na każdym etapie postępowania sąd może wzywać strony do ugodowego zakończenia sporu. Strony mogą także wystąpić z taką propozycją, jeżeli pojawi się taka szansa.
Wówczas koszty procesu, w którym strony zawarły ugodę, znoszą się wzajemnie, jeżeli strony nie postanowiły inaczej. W związku z tym, że przepisy prawa cywilnego dają możliwość ugodowego rozstrzygania sporów, należy rozważyć taką formę zakończenia konfliktu, gdyż jest ona szybsza, tańsza i często bardziej skuteczna.
Mediacje stanowić będą temat kolejnego artykułu.