Ponad tydzień temu, 21 sierpnia, podczas spotkania z delegacją prawników z państw wchodzących w skład Rady Europy, papież oznajmił, że pracuje nad aktualizacją ekologicznej encykliki Laudato si’ opublikowanej w 2015 roku. – Piszę drugą część Laudato si’, aby zaktualizować bieżące kwestie – powiedział Franciszek w czasie audiencji. Wielu ta informacja zaskoczyła, wcześniej bowiem Stolica Apostolska nie aktualizowała w ten sposób dokumentów. Papieże pisali nowe, podejmowano kolejne kwestie, odnoszono się do poprzednich, chcąc upamiętnić rocznice ich powstania, jak w przypadku encykliki Centesimus annus św. Jana Pawła II, który po stu latach postanowił „odmłodzić” Rerum novarum Leona XIII. Między innymi z tego względu zapowiedziany przez Franciszka dokument szybko zyskał miano „encykliki 2.0.”, i oczywiście posypała się krytyka na papieża, za podejmowanie tematu ekologii i ochrony stworzenia w ogóle, i na Watykan – za sposób komunikacji.
Niesłusznie jednak i chyba zbyt szybko. Dyrektor Biura Prasowego Stolicy Apostolskiej Matteo Bruni zaznaczył, że papieżowi bardziej chodzi o list, który odnosi się do „ostatnich kryzysów klimatycznych”. O czym dokładnie mowa? Można się domyślać, że chodzi o niezwykle częste ostatnio pożary i rekordowo wysokie temperatury. W końcu nie tak dawno Amerykańskie Narodowe Centrum Prognoz Środowiskowych podało, że w 2023 roku padł nowy rekord temperatury na Ziemi. W poniedziałek 3 lipca zanotowano bowiem średnią 17,01°C, a dzień później, 4 lipca – 17,18°C; był to najgorętszy dzień w historii pomiarów na Ziemi. Ale czy tylko do tego odnosić się będzie nowy papieski dokument? Biorąc pod uwagę, że temat tegorocznych obchodów przypadającego 1 września Światowego Dnia Modlitw o Ochronę Świata Stworzonego inspirowany jest słowami proroka Amosa: „Niech sprawiedliwość wystąpi jak woda z brzegów i prawość niech się wyleje jak niewysychający potok!” (5, 24), można się domyślać, że nie tylko o ekologię tu chodzi. Słowa: „Niech się rozleje sprawiedliwość i pokój”, będące motywem przewodnim tegorocznych obchodów, dotyczą bowiem także innego rodzaju kryzysu: wojny i niesprawiedliwości. Nie bez znaczenia jest także kontekst ogłoszenia nowego dokumentu: spotkanie z prawnikami z państw członkowskich, wchodzących w skład Rady Europy.
Czas dla Stworzenia
Kościół przygotowuje się do obchodów ekumenicznego wydarzenia pod nazwą: „Czas dla Stworzenia”. Okres ten potrwa od Światowego Dnia Modlitw o Ochronę Świata Stworzonego (ang. Session of Creation), który przypada 1 września i potrwa przez cały miesiąc, do 4 października. Zakończy się w święto św. Franciszka z Asyżu, popularnie nazywanego patronem ekologii. Sam „Czas dla Stworzenia” to, jak piszą organizatorzy, „czas odnowienia naszej relacji z naszym Stwórcą i całym stworzeniem poprzez świętowanie, nawrócenie i wspólne zaangażowanie. W Czasie dla Stworzenia łączymy się z naszymi siostrami i braćmi z rodziny ekumenicznej w modlitwie i działaniu na rzecz naszego wspólnego domu”.
Ten braterski wymiar ekologii papież podkreśla wielokrotnie, także w encyklice Laudato si’, widać go również w historii modlitw o stworzenie. Patriarcha Ekumeniczny Dymitr I ogłosił 1 września dniem modlitwy o stworzenie dla prawosławnych już w 1989 roku, w prawosławnym kalendarzu liturgicznym bowiem rok rozpoczyna się w tym dniu, właśnie upamiętnieniem stworzenia świata przez Boga. Następnie dołączały kolejne Kościoły. W 2015 roku, już w drugim roku swojego pontyfikatu, papież Franciszek ogłosił, że Kościół rzymskokatolicki dołącza do zainicjowanych wcześniej przez Światową Radę Kościołów obchodów. To właśnie ta organizacja odegrała kluczową rolę w uczynieniu okresu między początkiem września a początkiem października czasem, w którym chrześcijanie na całym świecie włączyli tę porę roku do swojego rocznego kalendarza.
W ostatnich latach oświadczenia przywódców religijnych na całym świecie – także papieża Franciszka – zachęcały więc wiernych, aby podczas miesięcznych uroczystości poświęcili czas na opiekę nad stworzeniem. Według publikowanych statystyk światowy wymiar Czasu dla Stworzenia to okres, w którym 2,2 miliarda chrześcijan na całym świecie „gromadzi się, aby dbać o wspólny dom”. Nowy papieski dokument, choć nie podana została dokładna data jego publikacji, z dużym prawdopodobieństwem będzie wpisywać się w to „dbanie o wspólny dom” i dialog międzyreligijny. Potwierdzają to słowa prezydent Węgier Katalin Novák, która 25 sierpnia spędziła 45 minut sam na sam z papieżem Franciszkiem w Watykanie. W wywiadzie udzielonym włoskiemu „Il Messaggero” poinformowała, że dokument zostanie opublikowany 4 października, w święto św. Franciszka z Asyżu, na zakończenie Czasu dla Stworzenia. Jak twierdzi węgierska prezydent, w cytowanej rozmowie z włoskim dziennikiem z 26 sierpnia, papież „powiedział, że pracuje nad napisaniem nowej encykliki, nowego wydania Laudato si’, które zostanie opublikowane 4 października”. – Pierwsza encyklika została ogłoszona w 2015 roku, a ponieważ od tego czasu wiele rzeczy się zmieniło, powiedział mi, że należy to zaktualizować. Oprócz już poruszonych kwestii pojawią się inne, nowe, ale nie wnikaliśmy w szczegóły – dodała prezydent Węgier.
Ekologia ekumeniczna, integralna i praktyczna
Muriel Fleury, która kieruje sekcją komunikacji Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju, powiedziała 24 sierpnia amerykańskiej agencji Catholic News Service, że ogłoszenie przez papieża nowego dokumentu było „dobrą wiadomością”, ponieważ „ludzie na całym świecie są zaniepokojeni zachodzącymi zmianami klimatu, a „każda grupa biskupów odwiedzająca dykasterię zadaje pytania na temat katolickiej troski o środowisko i katolickiego nauczania ekologii”.
Trudno w tym wszystkim nie dostrzec, jak ważna jest dla Franciszka ekologia. Z okazji dziesięciolecia jego pontyfikatu magazyn „Time” uznał, że za sprawą aktywności papieża kwestia ochrony środowiska znalazła się wysoko w globalnej agendzie. Podczas wspomnianej audiencji 21 sierpnia papież wyraził też uznanie dla zaangażowania prawników w rozwój ram regulacyjnych na rzecz ochrony środowiska. – Nigdy nie możemy zapominać, że młodsze pokolenia mają prawo otrzymać od nas piękny i nadający się do życia świat, a to nakłada na nas poważne obowiązki wobec stworzenia, które otrzymaliśmy z hojnych rąk Boga. Dziękuję za ten wkład – powiedział Franciszek.
Ekologia jest więc dla papieża czymś więcej. Franciszek podąża bowiem szlakiem wyznaczonym przez patrona swojego pontyfikatu. Staje po stronie ubogich, przynagla świat i Kościół do większej troski o ludzką biedę. W Laudato si’ z 2015 roku wezwał wszystkich ludzi dobrej woli do zdecydowanej troski o ochronę środowiska. Już sam tytuł encykliki pochodzi ze słynnej Pieśni słonecznej św. Franciszka, w której „przypomniał, że nasz wspólny dom jest jak siostra, z którą dzielimy istnienie, i jak piękna matka, biorąca nas w ramiona”.
Środowisko naturalne jako wspólny dom – ten motyw powraca i on jest kluczem do zrozumienia działań papieża na rzecz klimatu. Sedno papieskiego przesłania sprowadza się do dwóch kwestii: z naszą ziemią nie dzieje się dobrze, niszczymy ją, nie myślimy odpowiedzialnie o następnych pokoleniach. To punkt wyjścia: troska o następne pokolenia. Druga rzecz to wezwanie do działania: poszukajmy wspólnie dróg poprawy sytuacji, pokochajmy bardziej i uszanujmy dar, jakim jest przyroda. Troska o stworzenie dla Franciszka to więc moralne zobowiązanie każdego człowieka, nie zajęcie dla pasjonatów. Oczywiście, o ekologii jako moralnym zobowiązaniu pisali już poprzednicy Franciszka, ale żaden papież nie poświęcił temu tematowi encykliki. A tym bardziej dwóch.
4 października zbiegnie się w tym roku z otwarciem Synodu o synodalności w Rzymie. – Podobnie jak rzeki zasilane tysiącem małych strumieni i większych potoków, proces synodalny, który rozpoczął się w październiku 2021 r., zaprasza wszystkich członków na poziomie osobistym i wspólnotowym, do zgromadzenia się w majestatycznej rzece refleksji i odnowy. Cały Lud Boży jest zaproszony do angażującego procesu dialogu i nawrócenia synodalnego – pisze Franciszek w przesłaniu na Światowy Dzień Modlitw o Ochronę Świata Stworzonego. Podobnie integralnego podejścia można się spodziewać po – niezależnie czy encyklice, czy liście – Laudato si’ 2.0.
Michał Kłosowski
Zastępca redaktora naczelnego „Wszystko co Najważniejsze”, dziennikarz i publicysta.
Autor książki Dekada Franciszka, przygotowuje rozprawę doktorską na Papieskim Uniwersytecie Świętego Krzyża w Rzymie