W jaki sposób wybieramy pracę? W pewnej mierze to kwestia przypadku czy okoliczności. Mieszkamy w określonym miejscu i to dość mocno warunkuje zarówno nasze wykształcenie, jak wybór zawodu. Bardzo ciekawe badania w tym zakresie przeprowadził Seth Stephens Davidowitz, ekonomista i specjalista od analizy danych i ich wpływu na postawy i zachowania. Analizując dane ludzi sukcesu ze Stanów Zjednoczonych odkrył on, że kluczowym czynnikiem w ich karierze było mieszkanie w pobliżu dobrej szkoły. Miasta obfitujące w szkoły o wysokim poziomie nauczania w zadziwiający sposób okazały się zarazem obfitować w geniuszów i ludzi sukcesu. Badania te sugerowałyby, że wystarczy chodzić do dobrej szkoły, by odnieść sukces, a osobiste talenty nie są tak bardzo istotne. Pogłębiona analiza pokazuje jednak, że dobrzy nauczyciele potrafią pomóc zdolnemu uczniowi prawidłowo rozpoznać i pokierować swoją ścieżką rozwoju zawodowego.
Pomocne narzędzia
Dlaczego tak rzadko korzystamy z doradztwa zawodowego? Przyczyny są złożone. Czasem to kwestia niewiedzy, że istnieje coś takiego. A przecież często nawet psycholog szkolny lub któryś z nauczycieli ma ukończone kursy pozwalające na pomoc w wyborze zawodu. W każdej większej miejscowości jest wielu doradców zawodowych, posługujących się różnorodnymi testami. Czasami to problem braku zaufania do doradców i ich metod. Bo czy rzeczywiście testy mogą pomóc w dokonaniu mądrego wyboru? Czasem też spoglądamy na przyszłość dziecka nie tyle pod kątem jego osobistych pasji, zdolności, talentów, lecz raczej pod kątem czysto praktycznym: przyuczanie go do tego zawodu, w którym najwięcej można zarobić.
W rezultacie każdy z nas zna ludzi męczących się w pracy kompletnie do nich niedostosowanej. A przecież nawet pracując w określonym zawodzie, można w pewnym zakresie wybierać zadania dostosowane do osobistych preferencji i zdolności. Konkretny przykład z mojej byłej pracy. Koordynując pracę szkoleniowców w pewnej firmie, męczyłam się niezwykle z wypełnianiem raportów i tabelek. Aż do momentu gdy odkryłam, że jeden z moich trenerów męczy się okropnie z przygotowywaniem estetycznych prezentacji. Okazało się, że praca, która męczy mnie, czyli raporty, jest czymś, co on lubi i potrafi robić. Z kolei dla mnie przyjemnością było przygotowywanie prezentacji. Miałam w tym dużą wprawę. Wymieniając się tak naprawdę tylko jednym z zadań, jednocześnie się nawzajem uszczęśliwiliśmy.
Czasami tego typu manewry są niestety niemożliwe, jeżeli wybraliśmy zawód niezgodny z naszymi predyspozycjami. Jest na to rada: wypełnienie jakiegoś z kompleksowych kwestionariuszy predyspozycji zawodowych, który pokaże nam, w jakim kierunku należy się rozwijać, by mieć bardziej satysfakcjonującą pracę. Czasem może to oznaczać zmianę zawodu, dlatego lepiej takie badanie przeprowadzić zawczasu, gdy jest się nastolatkiem i ma większą możliwość manewru, jeśli chodzi o rozwój i wybór pracy. Na rynku dostępnych jest wiele narzędzi. Osobiście bardzo podoba mi się tzw. kompas kariery. To ponaddwugodzinny (na etapie wypełniania) test badający coś więcej niż umiejętności i zainteresowania. Twórcy biorą pod uwagę jeszcze dwa niezwykle ważne wymiary: osobowość oraz system wartości. A okazują się one dość istotne w wyborze ścieżki rozwoju zawodowego.
Dlaczego osobowość jest ważna w pracy?
Weźmy na przykład pod uwagę wymiar: ekstrawersja – introwersja. Ekstrawertycy lubią przebywać w towarzystwie. Dla nich dobra będzie praca wymagająca kontaktu z ludźmi. Z kolei introwertycy lepiej czują się w pracy zapewniającej spokój, samotność i brak zbyt częstej ingerencji innych osób. Warto wiedzieć, że istnieje też stosunkowo niedawno odkryta grupa ambiwertyków, czyli osób, które lubią pracować w samotności, gdzie metaforycznie „ładują baterie”, jednak efekty swojej pracy prezentują innym. Dla przykładu dobra praca dla ekstrawertyka to zarządzanie zespołem, sprzedaż, obsługa klienta lub praca w zespole osób realizujących cudze, wystandaryzowane programy szkoleniowe. Z kolei introwertyk będzie odnajdywał się z pracy z przedmiotami, np. jako programista, grafik, mechanik, stolarz. Praca dla ambiwertyka to tworzenie autorskich rozwiązań, a następnie prezentowanie ich w większym gronie. Może być to np. praca artysty, który tworzy w samotności, jednak lubi wernisaże, wywiady, kontakt z fanami.
Drugi wymiar osobowości, który warto wziąć pod uwagę wybierając pracę, to innowacyjność kontra zachowawczość. Osoby wysoce innowacyjne dobrze sprawdzają się na stanowiskach wymagających twórczego myślenia. Z kolei męczą się, postępując według sprawdzonego schematu. Osoby zachowawcze – na odwrót: źle czują się, będąc zmuszonymi do tworzenia nowych pomysłów.
Podobnie warto zastanowić się, czy bardziej cenimy stabilność i uporządkowanie pracy, czy jej zmienność, różnorodność zadań, elastyczność godzin, podróże. W końcu – czy lubimy pracę na zewnątrz, w kontakcie z przyrodą, czy raczej jesteśmy domatorami, wolącymi pracę w ciepłym, przytulnym biurze. Gdy zastanawiamy się nad tymi zagadnieniami, łatwiej jest wybrać bardziej dostosowany do naszej osobowości rodzaj pracy.
Wystarczy talent?
Wydawałoby się, że jeśli ktoś nie ma tzw. talentu do pewnych rzeczy, nigdy nie odniesie sukcesu w danej dziedzinie. Jednak badania pokazują, że nie jest to czynnik kluczowy. Dla przykładu, choć rzeczywiście dzieci muzyków często kształcą się muzycznie, nie tyle jest to związane z wybitnymi talentami muzycznymi, co z obecną w domu muzyką i decyzją rodziców. Nawet nie będąc wybitnie uzdolnionym w jakimś zakresie, można nabyć wprawy. To kwestia wkładu pracy, techniki, wytrwałości. Czasem motywacja jest w stanie doprowadzić do nieoczekiwanego sukcesu. Ciekawym tego przykładem jest Mandy Harvey, która zadziwiła w 2017 r. jurorów amerykańskiego „Mam talent”. Głucha dziewczyna zaśpiewała nie tylko czysto, lecz z piękną interpretacją piosenkę konkursową. Potrafiła wyćwiczyć śpiewanie, polegając na wibracjach instrumentów oraz pamięci specyficznych ustawień strun głosowych. Oczywiście jest to przykład wybitnego wkładu pracy i wytrwałości, ale zarazem jednak przykład, że predyspozycje nie są kluczowym czynnikiem sukcesu.
Pamiętajmy o systemie wartości
Czasem jednak zarówno osobowość, umiejętności, jak i zainteresowania są ze sobą zgodne, jednak w podjęciu konkretnej pracy przeszkadzać będzie system wartości. Konkretny przykład: fotograf kochający swoją pracę dostał kiedyś intratną ofertę wykonywania zdjęć tzw. erotycznych (de facto pornograficznych). Mimo że uwielbia tworzenie kobiecych portretów i jest w tym dobry, robienie zdjęć półnagim kobietom było niezgodne z jego systemem wartości. Konkretnie z jego szacunkiem wobec kobiet oraz z dążeniem do własnej czystości w sferze seksualności. Dlatego powiedziałabym, że bardzo ważne jest branie pod uwagę też pytania, czy dany rodzaj pracy nie będzie zmuszał mnie do odrzucania mojego systemu wartości albo odstawiania go na bok na czas pracy. Czasem jest to rzecz negocjowalna, czasem grozi utratą pracy. Można zatem z góry wybierać pracę pozwalającą unikać konieczności podejmowania ryzyka związanego z obroną ważnych wartości. Nie każdego stać na bohaterstwo i nie jest to niezbędne do prowadzenia godnego życia.