Shagspere, Shakspere czy Shake-Speare? Skąd wziął się taki genialny dramaturg w niby miasteczku składającym się z kilku domów położonych nad rzecznym brodem? A do tego jego rodzice nie potrafili nawet pisać. Trudno więc się dziwić, że teorie spiskowe mające na celu odnalezienie prawdziwego autora Makbeta i Romea i Julii snute były niemal od zawsze. Plotek i przypuszczeń związanych z osobą Szekspira jest mnóstwo, wszystkie mało prawdopodobne, ale ciekawe, a niektóre niemal pewne. Kimkolwiek nie byłby William Shakespeare i jeśli rzeczywiście byłby jedynym autorem wszystkich dzieł mu przypisywanych, to nie można odmówić mu geniuszu. Jego dorobek to 35 sztuk i 154 sonety, wszystkie utwory powstały między 1586 a 1612 r., a do dziś sprzedano ich podobno ponad 4 mld egzemplarzy. Można by niemal zaryzykować stwierdzenie, że na świecie nie ma człowieka, który by nie słyszał o Romeo i Julii. Każdy teatr na świecie ma w dorobku inscenizację jego sztuki, a przetłumaczono je na wszystkie nowożytne języki.
The lost years
Stratford-upon-Avon jest ślicznym na wskroś angielskim miasteczkiem, pod warunkiem że nie ma w nim setek wycieczek i tysięcy turystów. W tym roku to nieuniknione. Dostać się do muzeum, które urządzono w domu urodzenia Szekspira jest trudno, więc można tylko uwierzyć na słowo, że specjalnie na ten rok odnowiono tam ekspozycję. William urodził się w rodzinie rękawicznika i lokalnego polityka. Matka pochodziła z bogatej rodziny. Miał siedmioro rodzeństwa. Z powodu kłopotów finansowych ojca związanych z jakimiś nielegalnymi interesami, musiał przerwać edukację, a na dodatek w wieku 18 lat został prawdopodobnie zmuszony okolicznościami do małżeństwa ze starszą od siebie o osiem lat Anne Hathaway. Była po prostu w ciąży. Urodziła mu troje dzieci. O czasie do roku 1898 mówi się, że to „lost years” – stracone lata. William być może spędził pewien czas w więzieniu, niektórzy twierdzą, że parał się kłusownictwem, inni, że był służącym, jeszcze inni, że służył w wojsku gdzieś w Holandii lub podróżował po Europie, a może dołączył do trupy teatralnej w Londynie. Po raz pierwszy jego nazwisko jako autora sztuk i aktora pojawia się w roku 1598. Wkrótce jest już współwłaścicielem Globe Theater. Żonę zostawił w Stratford, a sam rozpoczął życie celebryty i biznesmena, obracał się w wyższych sferach, które potrafił sobie zjednać jakimś czarem osobistym, a może sprytem. Doskonale wiedział, z kim warto się spotykać, a z kim znajomość nic mu nie da. Dzięki swojej twórczości i zabiegom jego ojciec – a zarazem i on sam – otrzymał herb. Zarabiał już całkiem duże pieniądze, mógł sobie pozwolić na dom w Londynie i posiadłość w rodzinnym Stratford, gdzie przeniósł się przed śmiercią. Chyba nie kochał żony. W testamencie pozostawił jej tylko „swoje gorsze łóżko”. Szesnastowieczne łóżka bywały prawdziwymi dziełami sztuki i były drogie, ale fakt, że dla żony przeznaczył to „gorsze” o czymś świadczy. Nie był za życia aż tak sławny, żeby mieć wielki pogrzeb. To była zwykła uroczystość typowa dla stanu średniego.
Teorie spiskowe
Współcześni mu dramaturgowie nie piszą o nim dobrze, a czasem nawet złośliwie. Z różnych źródeł można wnioskować, że Szekspir – człowiek z prowincji, bez pieniędzy, pochodzenia i wykształcenia – miał talent do pisania i pęd do kariery za wszelką cenę. Czy był więc cynicznym karierowiczem, czy genialnym pisarzem, który subtelnie potrafił przekazać prawdę o ludzkiej naturze? I czy musi się to kłócić? Nad tym między innymi zastanawiają się od lat uczeni zajmujący się jego dziełami. Niemal wszyscy zgadzają się dziś z tym, że Szekspir nie był jedynym autorem wszystkich dzieł mu przypisywanych. Uważa się na przykład, że jako człowiek potrafiący zdobywać pieniądze i kombinować, a także dlatego, że obracał się w kręgach teatralnych, użyczał swojego nazwiska pisarzom, którzy chcieli pewne sztuki publikować anonimowo. Wydaje się bowiem niemożliwe, że ktoś pochodzący z niepiśmiennej rodziny i ojciec niepiśmiennych córek mógłby operować tak bogatym słownictwem i skonstruować tak skomplikowane a jednocześnie ponadczasowe dzieła. Wymienia się oczywiście Francisa Bacona, Christophera Marlowe’a i Bena Johnsona. Szczególnie ten drugi zwraca uwagę historyków i znawców pisarstwa Szekspira, jako autor lub współautor wielu jego dzieł. A poza tym trzeba wiedzieć, że tworząc najsłynniejsze swoje sztuki Szekspir czerpał bez opamiętania z dzieł już istniejących, z których część była adaptacjami teatralnymi jeszcze wcześniejszych podań. Zbiór wszystkich dramatów sygnowanych nazwiskiem Szekspira pojawił się kilka lat po jego śmierci. Williamowi wcale nie zależało, żeby inne teatry niż jego własny grywały jego sztuki. W końcu był świetnym biznesmenem. Jego sztuki podejmują wszystkie te tematy, które odkąd świat światem interesowały ludzkość: miłość, zbrodnia, władza, zdrada. Trochę płaczu, trochę strachu, trochę nadprzyrodzonego świata, trochę śmiechu. Interesująco przedstawia się trop sugerujący, że Szekspir należał do podziemnego i działającego w ukryciu w Anglii Kościoła katolickiego. Kilka lat temu odkryto w północnej Francji jeden z egzemplarzy tak zwanego Pierwszego Folio, czyli pierwszego wydania jego dramatów z 1623 r. Ten konkretny egzemplarz należał do zbiorów katolickiego kolegium, które kształciło dzieci katolickich uciekinierów z Anglii. O tym, że William Szekspir najprawdopodobniej był katolikiem mówił nawet abp Canterbury Rowan Williams, snując swoje przypuszczenia na podstawie analizy wielu jego dzieł.
Obchody
Najwięcej wydarzeń z okazji 400. rocznicy śmierci dramaturga wszech czasów odbywa się oczywiście w Wielkiej Brytanii, a kulminacją będzie dzień 23 kwietnia, umowna data urodzin pisarza. Spektakle, filmy, akcje internetowe, festiwale, wystawy, koncerty, jubileuszowe wydawnictwo i projekty – artystycznych inicjatyw nie da się zliczyć. Na nowo odczytają Szekspira współcześni pisarze, na przykład wydawnictwo The Hogarth Press zleciło najbardziej znanym pisarzom napisanie książki, w której podejmą wątki z wybranych dramatów. Wśród autorów między innymi Margaret Atwood, Jo Nesbo, Anne Tyler. Powieści te będzie miał szansę poznać także polski czytelnik. Kanał Ale Kino+ pokazuje dwanaście odcinków dokumentalnego serialu Sezon na Szekspira, w którym przewodnikami po szekspirowskim świecie są aktorzy i reżyserzy, a każdy odcinek to unikalne i archiwalne fragmenty sztuk teatralnych i materiały zza kulis. Gdański Teatr Szekspirowski (jedyna scena elżbietańska w Polsce) zapowiada razem z Teatrem Korkoro wielki „kondukt żałobny”, w którym weźmie udział 400 płaczek. Kondukt ma przejść ulicami miasta. W Teatrze odbędą się akcje artystyczne i działania happeningowe. Zostanie też pokazanych ponad trzydzieści filmów zrealizowanych na podstawie wszystkich sztuk Szekspira. To owoc współpracy z Szekspirowskim Teatrem Globe z Londynu. Filmy zrealizowane zostały w miejscach, w których autor osadził każdą ze swoich sztuk. Na przykład inscenizacja Romeo i Julii została nakręcona w Weronie, a Hamlet na zamku w Elsynorze. We wszystkich spektaklach biorą udział najlepsi brytyjscy aktorzy szekspirowscy.