To rok królowania rodziny Witkiewiczów w Zakopanem. Miasto pod Tatrami, z którym byli związani, obchodzić będzie dwie rocznice: setną rocznicę śmierci Stanisława Witkiewicza i 130. urodzin jego syna, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Witkacego. Z tej okazji przygotowano wiele imprez kulturalnych, z których ta zorganizowana przez Muzeum Tatrzańskie zainaugurowała obchody. Szlak architektury w stylu zakopiańskim wpisuje się w modny ostatnio trend szlaków kulturowych, czyli tematycznych tras, które mają za zadanie przedstawić kulturowe dziedzictwo regionu. To propozycja podróży śladami zabytków, postaci, wydarzeń. Poznać w ten sposób Zakopane to wielka gratka dla tych wszystkich, którym to miejsce kojarzy się tylko z zatłoczonymi Krupówkami. Wędrówka szlakiem domów zbudowanych w jedynym w swoim rodzaju stylu, które pamiętają Zakopane bohemy artystycznej, może okazać się wehikułem czasu, o jakim wielu z nas marzy.
„Koliba”
Stanisław Witkiewicz był już znanym pisarzem, krytykiem, publicystą i malarzem, kiedy przyjechał z pogłębiającą się gruźlicą do Zakopanego w 1890 r. Zachwycił się folklorem jak wielu innych przybyszów. Panowało wówczas przekonanie, że kultura góralska powstała u podnóża Tatr, z powodu izolacji od reszty kraju przechowała „prapolskie” elementy. Witkiewicz, który podobne elementy rzeźbienia w drewnie odkrył na peryferiach, z których pochodził, na Żmudzi, przekonany był o istnieniu na Podhalu „prapolskiego” stylu i odtąd jego idée fixe stało się odtworzyć narodowy styl polski. W miasteczkach położonych po południowej stronie Tatr królowała architektura w stylu alpejskim, także nowe domy inteligencji, która sprowadzała się do Zakopanego, budowano w stylu charakterystycznym dla uzdrowisk austro-węgierskich. Typowe dla okolic Zakopanego elementy architektoniczne obecne były tylko w chałupach i domach górali. Witkiewicz właściwie zaraz po przyjeździe został poproszony o zaprojektowanie domu dla Zygmunta Natowskiego, kolekcjonera z Ukrainy, rozmiłowanego w góralszczyźnie. Szkice pierwszego domu w stylu zakopiańskim powstały w 1891 r., a willa nazwana „Koliba” zbudowana została dwa lata później przy ul. Kościeliskiej. Dzisiaj mieści się tam Muzeum Stylu Zakopiańskiego. Od razu pojawiły się kolejne zamówienia. Domy w stylu zakopiańskim stawiane były zawsze na wysokiej podmurówce, która miała często różną wysokość z każdej strony domu, a to z powodu nierównego terenu. Ściany stawiano z drewnianych pni przyciętych wzdłuż na pół i kryto gontami. Dachy były spadziste, piętro ustawione było w kierunku prostopadłym do parteru. Duża ilość załomów, uskoków, ozdobne tarasy i ganki, liczne daszki, różne kształty okien, odkryte werandy i wiele zdobień – to cechy charakterystyczne dla witkiewiczowskiej architektury zakopiańskiej. Zakopane podzieliło się architektonicznie: Polacy zamawiając domy w tym stylu, manifestowali swój patriotyzm, poddani austro-węgierscy nie mieli nic przeciwko domom w stylu alpejskim.
Perła Podhala
Stanisław Witkiewicz tak charakteryzował ideę stylu zakopiańskiego: „Szło nie o zbudowanie jeszcze jednej pięknej i typowej chaty, szło o co innego: o zbudowanie domu, w którym by były rozstrzygnięte wszelkie wątpliwości co do możności pogodzenia ludowego budownictwa z wymogami bardziej złożonych i wyrafinowanych potrzeb wygody i piękna, domu, który by z góry odpierał wszelkie zarzuty i rozbrajał wszelkie uprzedzenia, który by dowiódł, że można mieć dom i mieszkanie w stylu zakopiańskim, będąc pewnym, że się dom nie zawali, być w nim zabezpieczonym od słot, wichrów i chłodów, mieć wszelkie wygody, a jednocześnie być otoczonym atmosferą piękna i w dodatku polską”. Nie pracował dla pieniędzy, ale dla idei. Mimo że projektował dla ludzi bogatych, jego samego nigdy nie było stać na wybudowanie domu dla swojej rodziny. Do najbardziej udanych dzieł stylu zakopiańskiego zalicza się nieistniejącą już willę „Zofijówkę”, ale najsłynniejszy jest „Dom pod Jedlami” wybudowany dla Jana Gwalberta Pawlikowskiego. Na szlaku, opracowanym przez Muzeum Tatrzańskie, wśród czterdziestu domów znajdują się wszystkie sztandarowe obiekty Witkiewicza, także wille „Oksza” i „Korwinówka”, kaplica św. Jana Chrzciciela, kościół na Jaszczurówce i wiele innych. Oprócz domów i okazałych willi drewnianych, szlak obejmuje też obiekty murowane. Wśród nich znajduje się gmach Muzeum Tatrzańskiego czy słynna Księżówka przy drodze do Kuźnic. Ślady stylu zakopiańskiego można znaleźć i poza Podhalem, m.in. w Wiśle, Nałęczowie, Kazimierzu Dolnym, a nawet w Warszawie, ale to zupełnie inna historia. Wszystkie obiekty na Szlaku Architektury Zakopiańskiej są oznaczone tabliczką z kodem QR. Zabytki są także opisane w specjalnym przewodniku, a lada dzień uruchomiona zostanie aplikacja na telefon komórkowy.