Jednym z warunków budowania harmonijnych więzi z innymi ludźmi jest umiejętność dojrzałego komunikowania i trafnego rozumienia tego, co inni nam komunikują.
ks. Marek Dziewiecki
Potrzeba słowa
Św. Jan Ewangelista stwierdza, że na początku było Słowo (por. J 1, 1). Ono było na początku dziejów świata i na początku historii zbawienia. Bóg objawił siebie najpierw w swoim Słowie, które stało się widzialne wtedy, gdy nadeszła pełnia czasów, czyli pełnia objawienia miłości Boga do człowieka. Słowo pojawia się zwykle na początku każdego spotkania między ludźmi. Staje się ono nieodzownym elementem zwłaszcza wtedy, gdy spotykają się osoby sobie bliskie, czyli osoby, które okazują sobie miłość z bliska. Słowo jest punktem wyjścia w budowaniu przyjaźni i zaufania. Nie tylko prawda potrzebuje słów. Słów potrzebuje również miłość. Trudno upewnić kogoś o naszej miłości wtedy, gdy milczymy lub gdy brakuje nam słów. Słowem można nie tylko pouczać. Słowem można także pocieszać, umacniać, dodawać nadziei, koić ból, a nawet ratować komuś życie. Z drugiej strony słowa bywają czasem źródłem nieporozumień. Słowami można kogoś wprowadzać w błąd, manipulować, krzywdzić, doprowadzać do rozpaczy. Można ranić bardziej niż nożem. Zdolność komunikowania – jak wszystko w człowieku – można wykorzystać w dobry lub zły sposób.
Komunikowanie: rzemiosło czy sztuka?
Nie da się nie komunikować, gdyż każde nasze zachowanie – także milczenie – jest już sposobem komunikowania. Próba powstrzymywania się od rozmowy z drugim człowiekiem – choćby przez ostentacyjne odwracanie się do niego tyłem – to również sposób komunikowania i ujawniania naszego nastawienia do bliźnich. Przykładem mogą być „ciche” dni między małżonkami. Wiemy dobrze, że jest to cisza, która niepokoi i która w każdej chwili czy pod byle pretekstem może eksplodować w postaci kłótni. Nie jesteśmy w stanie uciec od komunikowania. Możemy natomiast posługiwać się słowem i komunikować niewerbalnie w sposób dojrzały albo w sposób, który wprowadza w błąd czy rani naszego rozmówcę. Od naszego sposobu porozumiewaniu się z innymi ludźmi zależy rodzaj więzi, jakie tworzymy, oraz sytuacja życiowa, w jakiej się znajdziemy. Każdy z nas pragnie komunikować w taki sposób, by nasi rozmówcy mogli nas rozumieć i byśmy tworzyli z nimi więzi, które cieszą obydwie strony. Trafny dobór treści i formy komunikacji to nie łatwe rzemiosło, lecz cenna i trudna sztuka.
Przeszkody w porozumiewaniu
Każdy z nas w wielu sytuacjach doświadcza trudności w porozumiewaniu się z innymi osobami. Dla niektórych są to trudności niezbyt wielkie i dotyczą kontaktów z określonymi tylko ludźmi, na przykład z tymi, którzy są agresywni czy którzy usiłują nas krzywdzić. Bywa jednak i tak, że ktoś przeżywa poważne trudności w porozumiewaniu się niemal z każdym człowiekiem, którego spotyka. W takiej sytuacji życie staje się bolesne i pełne nieporozumień. Brak umiejętności komunikowania prowadzi do konfliktów oraz rosnącej agresji lub izolowania się tego, kto nie potrafi komunikować w dojrzały sposób. Trudności w porozumiewaniu się z innymi ludźmi są w pewnym stopniu nie do uniknięcia, gdyż komunikowanie należy do najbardziej skomplikowanych zachowań, do jakich zdolny jest człowiek. Komunikowanie jest równie złożone, jak złożony jest człowiek. Sposób komunikowania zależy nie tylko od wiedzy, kompetencji, motywacji i osobowości mówiącego, lecz także od jego poprzednich doświadczeń, od obecnej sytuacji życiowej, od samopoczucia fizycznego i psychicznego tu i teraz, od sposobu patrzenia na siebie, na innych ludzi, na otaczającą nas rzeczywistość. Ponadto sposób komunikowania zależy od umiejętności i nastawienia ludzi, których spotykamy. Z tego właśnie powodu nikt z nas nie może zagwarantować, że zdoła porozumieć się z każdym ze spotykanych ludzi. Nie udało się to nawet Jezusowi, który był mistrzem precyzji słowa, a także mistrzem empatii i asertywności.
Te same słowa – różne znaczenia
Dzięki licznym studiom nad naturą komunikacji między ludźmi jesteśmy już w stanie opisać najważniejsze kompetencje, które warunkują dojrzałe komunikowanie. Potrafimy też wskazać główne bariery i trudności w tym względzie. Jedną z największych przeszkód w porozumiewaniu się między ludźmi jest tak zwana subiektywna percepcja rzeczywistości, czyli fakt, że każdy z nas nieco lub zupełnie inaczej interpretuje oraz przeżywa siebie oraz otaczający nas świat. To właśnie z tego powodu każdy z nas na swój niepowtarzalny sposób rozumie tak podstawowe słowa, jak życie, prawda, miłość, Bóg, człowiek, wiara, nadzieja, dobro, szczęście, małżeństwo, rodzina, powołanie, Kościół, wolność, wierność, nawrócenie, zbawienie, niebo. Istotnym źródłem trudności jest też błędna forma komunikacji, czyli komunikowanie w taki sposób, który niepokoi, rani czy poniża naszego rozmówcę. Częstym źródłem nieporozumień jest też próba usprawiedliwiania samego siebie i zrzucanie całkowitej odpowiedzialności na innych ludzi w sytuacjach konfliktu i wzajemnych pretensji.
Komunikować z miłością
Biblia upewnia nas o tym, że sensem słowa jest komunikowanie prawdy o człowieku oraz miłości do człowieka. Sensem rozmów nie jest prowadzenie dialogu dla samego dialogu czy wymiana subiektywnych przekonań. Sensem komunikowania jest miłość. A miłość wymaga słów. Jezus nie tylko kochał spotykanych ludzi, ale też wyjaśniał im swoje gesty i czyny miłości. Dojrzałe komunikowanie wymaga dostosowania naszych słów i zachowań do wrażliwości danej osoby, do jej niepowtarzalnej sytuacji oraz do jej aktualnego sposobu postępowania. Dojrzałego komunikowania nie da się nauczyć raz na zawsze. Pozostaje ono sztuką, która wymaga mądrości, empatii i odwagi, a podstawowym sposobem komunikowania nie są nasze słowa czy deklaracje, lecz nasz sposób istnienia i bycia człowiekiem. W dojrzały sposób komunikują ci, którzy rozmawiają z Bogiem, zanim zaczną rozmawiać z człowiekiem.