Jedne z najcenniejszych zabytków piśmiennictwa sakralnego i świeckiego na świecie, przechowywane w Apostolskiej Bibliotece Watykańskiej i w drugiej co do ważności bibliotece w Anglii – Bodleian w Oksfordzie można już oglądać on-line. Wśród nich są hebrajskie i greckie rękopisy, druki XV-wiecznych Biblii, w tym jedna z najsłynniejszych – Biblia Gutenberga z 1455 r.
Wielu naukowców marzyło, by móc studiować hebrajskie czy greckie manuskrypty – dziś każdy, kto ma dostęp do internetu, może obejrzeć i przeczytać najcenniejsze i najstarsze dzieła ludzkiej twórczości piśmienniczej. Inicjatywa ta zainteresuje nie tylko ludzi nauki, ale i niejednego bibliofila. Prawdziwe białe kruki zostały wybrane spośród najcenniejszych rękopisów biblijnych oraz starodruków przez zespoły naukowców i bibliotekarzy obu książnic. Digitalizacja sakralnych i świeckich zasobów bibliotek jest ich wspólną inicjatywą, zapoczątkowaną w ubiegłym roku. Celem projektu, który potrwa cztery lata i będzie kosztował ponad 3 mln dolarów, jest udostępnienie cyfrowych kopii w wysokiej rozdzielczości szerszej publiczności. Zeskanowanych zostanie 1,5 mln stron bezcennych dokumentów. – Technologie XXI w. pozwalają współpracować instytucjom kulturalnym w zakresie zarządzania i udostępniania informacji i posiadanej wiedzy do badań – podkreśla dr Leopold Polonsky, którego fundacja przekazała na zrealizowanie tej inicjatywy specjalny grant.
Biblia Gutenberga w internecie
Digitalizacja sakralnych zasobów skupi się na trzech grupach dokumentów: rękopisach hebrajskich i greckich oraz drukowanych książkach z XV w. Pierwsze z nich można oglądać już na stronie internetowej http://bav.bodleian.ox.ac.uk. – Digitalizujemy manuskrypty z dwóch powodów: aby każdy mógł poznać te zabytki, a po drugie, chcemy zachować je dla przyszłych pokoleń, a są one bardzo kruche. Kiedy je wiernie sfotografujemy, będziemy mogli je chronić przed zniszczeniem – przekonuje ks. Cesare Pasini, dyrektor Biblioteki Watykańskiej. Prawdziwą gratką jest udostępniona już w internecie jedna z pięćdziesięciu przetrwałych do dziś kopii Biblii Gutenberga. Jest ona kompletnym wydaniem Pisma Świętego i pierwszym wydawnictwem w Europie, wydrukowanym przy użyciu czcionki ruchomej. Została przygotowana do druku i wydrukowana w latach 1452–1455 w Moguncji przez Johannesa Gutenberga, który był również jej wydawcą. Niezwykle cenna jest również XV-wieczna Biblia niemiecka, kolorowana i ilustrowana drzeworytami, oraz kopia Biblii włoskiej, datowana na 1100 r. Wśród hebrajskich manuskryptów znalazł się zachowany kodeks hebrajski – komentarz Majmonidesa do Tory. Hebrajskie manuskrypty, które z czasem zostaną udostępnione przez Bibliotekę Watykańską, datowane są na IX–XVI w. O wartości tej niesamowitej kolekcji, składającej się z ponad 900 manuskryptów, zgromadzonej w Bibliotece Watykańskiej świadczy fakt, iż na przestrzeni wieków były wielokrotnie cytowane i powoływano się na nie w różnych naukowych opracowaniach. Oksfordzka biblioteka uznawana jest za skarb narodowy. W jej zasobach znajduje się 2700 średniowiecznych i późniejszych hebrajskich rękopisów. Tematyka hebrajskich manuskryptów, które można oglądać on-line, dotyczy m.in. takich tematów, jak: liturgia, prawo, medycyna, filozofia, astronomia. O ich bezcennej wartości świadczy też ich wymiar artystyczny. Ważny jest sposób, w jaki zostały napisane, a także technika druku. Z kolei wśród greckich rękopisów znajdują się manuskrypty Nowego Testamentu, pisma ojców Kościoła, a także dzieła Sofoklesa, Hipokratesa, Platona, niektóre ozdabiane bizantyjskimi miniaturami.
Abp Justyn Welby, arcybiskup Canterbury, komentując zapoczątkowany w internecie projekt obu książnic, zauważył, że kiedy czyta się teksty starożytne, jest w nich coś inspirującego, mimo że osobiście nie będzie można dotknąć tych dzieł. Podkreślił, że rozpoczęty właśnie projekt ma znaczenie międzynarodowe. „Dzięki możliwości skanowania druku podwoje nauki zostały otwarte na cały świat” – dodał hierarcha. Połączenie i zaprezentowanie zasobów obu światowej sławy książnic pozwala na zapoznanie się z każdym gatunkiem literackim żydowskiej literatury. Digitalizacja obu kolekcji to unikalnie pod względem kulturowym i naukowym przedsięwzięcie, które umożliwi studentom, naukowcom i przeciętnemu odbiorcy łatwy dostęp do tych bogatych tekstów, powstałych na przestrzeni tysiącleci na Wschodzie i Zachodzie i pozwoli odkryć artystyczną wartość oraz techniki ich tworzenia.
Światowej sławy książnice
Warto wspomnieć, że obie biblioteki mają bardzo bogatą historię. Apostolska Biblioteka Watykańska powstała w 1451 r. z inicjatywy papieża Mikołaja V jako publiczna biblioteka Rzymu. Stopniowo powiększała się, najpierw o tzw. Bibliotekę Sykstyńską papieża Sykstusa V, a później dzięki własnym nabytkom i hojnym darom. Szwedzka królowa Krystyna przekazała w XVII w. bezcenny zbiór manuskryptów, wśród późniejszych ofiarodawców są m.in. rodziny Barberini, Borghese, Borgia, Capponi. Obecnie jej zbiory liczą 1,6 mln tomów i 180 tys. rękopisów i rękopiśmiennych kodeksów oraz niemal 9 tys. inkunabułów. Jest to jeden z największych na świecie zbiorów dzieł powstałych w najwcześniejszym okresie rozwoju sztuki drukarskiej. Biblioteka Watykańska posiada archiwa średniowieczne i nowożytne, a także kolekcje druków i monet. Z kolei oksfordzka biblioteka została założona w 1610 r., ale jej początki sięgają XIV w. Mieściła się ona wówczas w kościele uniwersyteckim St. Mary the Virgin. Później przeżyła swój upadek, ale jej kolejny rozkwit nastąpił w 1598 r., kiedy to Thomas Bodley zaoferował pomoc w wysokości 10 tys. funtów, i tak 8 listopada 1602 r. biblioteka została ponownie otwarta, ale już pod nazwą Bodleian Library. Od tego czasu zbiór rozrastał się bardzo szybko. Otrzymano manuskrypty z Turcji oraz podpisano umowę ze Stationer Company w Londynie, na podstawie której Bodleian Library otrzymywała kopię każdej wydanej książki. Dziś jest to główna biblioteka Uniwersytetu Oksfordzkiego, na którą składa się kompleks kilku budynków. Wśród 11 mln woluminów ma w swoich zasobach takie białe kruki, jak: Carte Manuscript, Douce Manuscript, Magna Carta oraz pierwsze dzieła Szekspira z 1623 r. Kiedy mówi się o skanowaniu tak cennych dokumentów, nie sposób nie zapytać o sposób wykonania digitalizacji. Watykan i Oksford zapewniają, że dokładają wszelkich starań, by zabezpieczyć zeskanowane dzieła przed dalszym zniszczeniem, ponieważ są bardzo delikatne. Wiele z nich ma ponad tysiąc lat. Trudno się więc dziwić, że papier jest już poniszczony. Zabytki te wymagają szczególnej troski i wykorzystania najlepszego dostępnego sprzętu. Dość powiedzieć, że przy skanowaniu rękopisów narzędzia wykorzystywane do skanowania ksiąg XVIII- i XIX-wiecznych okazały się niewystarczające. Do realizacji obecnego projektu zostali zatrudnieni wysoce wykwalifikowani pracownicy książnic, którzy zjednoczyli siły, by uchwycić każdy detal manuskryptów i pokazać go w pełnej krasie. Pierwsze efekty ich prac możemy już podziwiać w internecie.