Czteroletni Arek idzie do szpitala na operację. Bardzo się boi. Sześcioletniej Ani zmarł tata, zginął w wypadku. Pięcioletnia Weronika panicznie boi się ciemności. Zasypia wyłącznie przytulona do ręki mamy, a kiedy budzi się w nocy i mamy nie ma, wpada w panikę. Ośmioletni Piotrek ma tatę alkoholika. Chłopiec, będąc w klasie, jest bardzo spokojny, przy każdej okazji przytula się do wychowawczyni. Brakuje mu ciepłych uczuć.
Wszystkie przytoczone sytuacje mają jedną cechę wspólną: małe dziecko postawione jest w bardzo trudnej emocjonalnie sytuacji, w które wiele dorosłych osób nie potrafi sobie poradzić. Maluch ma jeszcze gorzej. Dzieci często przypisują sobie winy za złe rzeczy, które się dzieją w ich otoczeniu. Kiedy rodzice się rozwodzą, dziecko uważa, że to jego wina; że nie było wystarczająco dobre, grzeczne i niewarte jest miłości. W sytuacji, gdy któreś z rodziców wpada w alkoholizm, ciężko choruje lub ginie w wypadku, maluch rozumuje podobnie: "Gdybym był lepszy, to nigdy by się to nie stało" . Racjonalne argumenty nie działają, gdyż jest to bardziej kwestia odczuwania paraliżujących emocji, niż rozumienia sytuacji. Jak pomóc tak zranionym psychicznie dzieciom?
Bajki terapeutyczne
Są to specjalnie skonstruowane opowiadania, które pomagają dziecku odnaleźć się w sytuacji wzbudzającej silne emocje. W momencie, gdy stanięcie oko w oko z problemem jest zbyt przerażające, bajka oferuje bezpieczne zbliżenie się do niego. To bohater bajki cierpi, nazywa to, co przeżywa, opowiada o swoim bólu. Kiedy przeżycia dziecka są podobne, odnajduje ono w bajkowej postaci swojego rzecznika. Widzi w nim siebie, utożsamia się z nim i go naśladuje. Dzięki temu uczy się nazywać własne lęki.
Bajki terapeutyczne pozwalają na coś więcej niż zrozumienie i nazwanie swoich przeżyć. Dają również wsparcie emocjonalne i kompensują niezaspokojone potrzeby. Oznacza to, że dzięki bajkom dziecko doświadcza, że nie jest samo, że inni podobnie się zachowują, myślą i czują. Chwilowo poprawia się jego samopoczucie, ponieważ dostrzega, że inni są w podobnej, a nawet gorszej sytuacji. Oprócz tego bohater nie działa sam. Otacza go grono przyjaciół, którzy pomagają w skutecznym rozwiązaniu problemu.
Niezaspokojone potrzeby objawiają się w różny sposób. Brak poczucia bezpieczeństwa jest często uzewnętrzniany w postaci lęku przed ciemnością, pożarciem przez dzikie zwierzęta itp. Bajka daje poczucie bezpieczeństwa dzięki temu, że występuje w niej ktoś, kto gotowy jest pomóc bohaterowi, czuwa i nie pozwala zrobić mu krzywdy, daje nadzwyczajną moc, odporność.
Brak miłości i poczucia przynależności objawia się jako lęk przed porzuceniem. Kompensacja wygląda w ten sposób, że bajkowy bohater doświadcza miłości i okazuje się jej wart. Kiedy niezaspokojona jest potrzeba uznania i szacunku, bohater (choć nie bez skazy) dokonuje określonych czynów, dzięki którym zdobywa powszechny podziw.
Czy bajki terapeutyczne przynoszą skutek?
Pomysł tworzenia bajek terapeutycznych wziął się z obserwacji dzieci, które znajdowały się w trudnych sytuacjach. W pewnym szpitalu pielęgniarka zauważyła, że mały chłopiec w czasie hospitalizacji opowiadał sam sobie bajkę o dzielnym misiu, który miał mieć operację. Bajka rozwijała się wraz z pobytem malucha w szpitalu, a dzieci z sąsiednich łóżek przysłuchiwały się jej, prosząc o ciąg dalszy.
Wielu rodziców dostrzega nagłe, niezwykle silne przywiązanie dziecka do jakiejś bajki. Bardzo często dziecko przeżywające trudną sytuację każe wielokrotnie czytać sobie (lub puszczać na wideo czy płycie) jedną i tę samą bajkę. Rodziców może to dziwić, niepokoić lub nawet irytować, ale dla malucha wielokrotne doświadczanie tej samej opowieści jest przeżyciem terapeutycznym. I takie są źródła baśnioterapii - małe dzieci same znajdują sposób, by sobie pomóc.
Bajki działają na wielu poziomach. Mogą pomóc także rodzicom dziecka. Rodzic, który jest przyczyną cierpienia malucha i zacznie czytać mu bajkę psychoterapeutyczną, sam może doświadczyć jej oczyszczającego działania. Niektórzy dorośli ranią dzieci tym, że nie są blisko nich, choć sami tego pragną. Bajka daje taką możliwość.
Z szerokiej literatury dostępnej w Polsce godne polecenia są: "Bajki, które leczą" Doris Brett (niektóre z poruszanych tematów to koszmary, lęki nocne, przedszkole, śmierć, ból, szpital, alkoholizm), "Bajki terapeutyczne" Marii Molickiej, a z literatury klasycznej - "Baśnie" Andersena.