Józef Egipski, czyli nauka o Opatrzności

Losy Józefa i narodu izraelskiego są ściśle związane z Bożą Opatrznością. Związek ten odnajdujemy także w Księdze Mądrości. Autor snuje rozważania na temat Bożej Opatrzności. Pedagogikę Bożą można streścić w dwóch zasadach: "ta sama rzecz może być narzędziem nagrody i kary" oraz "czym kto grzeszy, tym bywa karany".



W odniesieniu do wydarzeń, które spotkały Józefa można mówić o tzw. Mądrości wybawiającej sprawiedliwego. Poza tym trzeba zaznaczyć, że los Józefa może być komentarzem do aktualnej wówczas sytuacji Izraelitów. Lektura jest zachętą do pielęgnowania nadziei, że nigdy nie można wykluczyć zmiany na lepsze.
Mądrość nie opuściła sprawiedliwego, który został sprzedany przez braci Ismaelitom, wybawiła go od grzechu, od pokusy, dając mu siłę do odmowy. Wiadomo bowiem, że Józef nie dał się uwieść żonie Potifara. Nawet wtedy, gdy znalazł się w więzieniu, Mądrość była przy nim. "Ale Jahwe był z Józefem i otaczał go życzliwością, jednając mu łaskę w oczach nadzorcy więzienia" (Rdz 39, 21). Przychylność ta wynikała z daru jasnowidzenia, charakterystycznego dla Mądrości, który Józef otrzymał od Boga. Dzięki temu mógł tłumaczyć sny współwięźniów. Ich trafna interpretacja zaprowadziła go przed oblicze faraona. Mądrość obdarzyła sprawiedliwego władzą nawet nad tymi, którzy go uciskali. Jej ostatnim darem była wieczna chwała, na zawsze wpisana w pamięć ludu izraelskiego i w historię Egiptu. Losy Józefa potwierdzają tę prawdę, że Mądrość może uratować i zmienić losy każdego człowieka.



Łukasz, autor Dziejów Apostolskich, w mowie obronnej św. Szczepana umieszcza losy Józefa Egipskiego, który traktuje jego historię jako jedno z wielu wydarzeń Starego Testamentu, wskazujące na Jezusa Chrystusa, Jego cierpienie i tryumf zmartwychwstania. Chce także ukazać, jak złe zamiary ludzkie mogą być przez Boga obrócone w dobro, gdyż On, pomimo złej woli człowieka, realizuje swój plan zbawienia. Św. Szczepan wspomina haniebną sprzedaż Józefa do Egiptu, podkreśla znaczenie Bożej Opatrzności, która kierował jego losem i przyczyniła się do jego wywyższenia. Porównuje jego postawę do postawy Chrystusa, który został sprzedany i odrzucony przez swych bliskich, za sprawą Bożą wywyższony, w swej dobroci przebaczył swym ciemiężycielom i uchronił ich od śmierci.



"Dzięki wierze Józef u kresu życia przypomniał sobie o wyjściu Izraelitów i wydał polecenie co do swych kości" (Hbr 11, 22). Hagiograf przytacza rozliczne przykłady Bożej głębokiej i bohaterskiej wiary ojców, wspomina wśród nich także Józefa Egipskiego. Wiara tego patriarchy objawia się w jego pewności w to, że Izrael za sprawą Bożą będzie uwolniony z niewoli egipskiej. Mając to na uwadze, polecił swoim synom, aby jego kości przenieśli do Kanaanu. Takie życzenia mogą jedynie tłumaczyć głęboką wiarą, jaką posiadał. Gdyby nie ufał w to, że Bóg spełni swoją obietnicę i da Izraelitom ziemię, nie kazałby przenieść swych kości. Historia pokazała, że Józef nie zawiódł się w swojej wierze, gdyż obietnice Boże zostały spełnione.



Podstawą opowiadania o Józefie były konkretne wydarzenia historyczne. Autor jednak nie podał samych faktów, ale przesycił je ideą wiary. Ukształtował Józefa jako wzór bojaźni Bożej, umiejętności wielkodusznego przebaczania, roztropności i czystości. Ukazał, jak Bóg może podnieść do najwyższych godności człowieka niskiego stanu, jeśli chce posłużyć się nim, aby uratować wielu ludzi lub cały naród. Zawarta jest tu niewątpliwie aluzja do Opatrznościowej roli Jahwe w Egipcie w okresie głodu. Stajemy zatem przed wyraźnym zaproszeniem do uznania historii ludzkości oraz historii każdego z nas, jako rzeczywistości kierowanej palcem Bożym. Kluczem do odczytania przesłania, jakie kryje historia Józefa, są słowa: "Wy wprawdzie uknuliście zło przeciw mnie, lecz Bóg obrócił to na dobro, aby stało się tak, jak się dzisiaj dzieje, aby utrzymać przy życiu wielki naród" (Rdz 50, 20). Tak więc historia Józefa to poglądowa nauka o Bożej Opatrzności. W jego losach mamy również do czynienia z prefiguracją pewności dotyczącej niezniszczalności Bożej obietnicy.
Biblijna relacja o Józefie Egipskim jest na usługach dydaktyki jako uzasadnienie nadziei, że Bóg przyjdzie z pomocą swojemu ludowi, jak przyszedł w przeszłości patriarchom, ale pod warunkiem - lud musi się do Niego nawrócić.