Podstawowym źródłem, z którego czerpiemy historię, Józefa jest Księga Rodzaju. Opowiadanie o losach tego patriarchy ma charakter mądrościowy. Podobnie jak w dramacie, i tutaj istnieje intryga, która zaczyna się spiskiem braci przeciw Józefowi, a kończy na przebaczeniu im krzywdy, jaką mu wyrządzili.
Jedność akcji i jasne prowadzenie myśli sugerować by mogło, że opowiadanie to jest dziełem jednego autora. Można jednak dostrzec prehistorię tekstu, jego złożenie z różnych tradycji.
W ujęciu Jahwisty ta historia to przede wszystkim dzieje rodziny. Niezgoda z Józefem prowadzi do jej rozbicia. Nienawiść i zło, które zburzyło jedność rodzinną, zostaje przezwyciężone za sprawą Boga, który w ciszy kieruje losami Józefa. Wyjaśnia nadto, w jaki sposób "synowie Izraela" przybyli do tego kraju, by później można było przedstawić ich dalsze losy, przede wszystkim wyjście z niewoli i dotarcie do ziemi Kanaan.
Także dla Elohisty historia Józefa stanowi związek pomiędzy dziejami patriarchów a tradycją Wyjścia. Autor podkreśla wyjątkową pozycję bohatera, kładzie nacisk na ukazanie jego charakteru. Ukazuje Józefa jako osobę, która zajmuje szczególne miejsce w Bożym planie zbawienia.
Tradycja kapłańska nie miała zamiaru tworzyć obszernej i samodzielnej historii Józefa. Traktuje ją jako element łączący z dziejami Mojżesza.
Nie można sprowadzać historii Józefa do odwracalnego schematu wydarzeń upokorzenie-wywyższenie, gdyż byłoby to zbyt wielkim uproszczeniem.
O ważkości historii Józefa świadczy fakt, jak istotne miejsce zajmuje ona w tradycji Starego Testamentu, zwłaszcza w księgach mądrościowych (sapiencjalnych) oraz w księgach niekanonicznych. Autorów ksiąg sapiencjalnych interesują nie tylko same fakty, ile nauka z nich płynąca.
Dziejopisarstwo Izraela
Nie tylko historiografowie, ale i poeci Izraela byli świadomi tego, że nie znać swoich dziejów, to być odciętym od korzeni narodu.
Oryginalność hebrajska ujawnia się w dwóch aspektach: refleksji nad moralnością oraz "teologią" historii, która właściwie została stworzona przez Izraela. Poetów interesują nie tylko fakty, ale ich znaczenie dla wiary. Dziejopisarzy Izraela znamionuje to, że dostrzegają oni ciągłość wydarzeń. Zajmowanie się przez poezję hebrajską historią narodu jest rysem znamiennym dla Izraela i jednocześnie różniącym ją od literatury sąsiadujących z Izraelem narodów Starożytnego Wschodu. Poezja biblijna bierze za przedmiot swojej twórczości dzieje Izraela, które połączone są z historią Józefa.
Zło obrócone w dobro
Psalm 105 - jeden z trzech psalmów historycznych - podkreśla widoczną w dziejach Józefa Opatrzność. Historia dla autora jest źródłem pouczenia o dobroci i łaskawości Boga. Poeta, wykorzystując opowiadanie z Księgi Rodzaju o patriarsze (inaczej niż ona sama), zaznacza, że Bóg skierował Józefa do Egiptu, aby w ten sposób uratować jego potomków od śmierci głodowej w Kanaanie. Psalmista czyni aluzję do szlachetności Józefa, który odrzucił niecną propozycję żony Potifara, dowódcy straży przybocznej, nawiązuje do motywu tłumaczenia snów współwięźniów, a później samego faraona, co przyczyniło się do wyniesienia go do godności ministra.
Wierność Boga
Psalm 105 był przeznaczony na Święto Odnowienia Przymierza. Miał uczyć, że Najwyższy jest wierny swojemu przymierzu i stąd Izrael powinien być wierny Bogu. Józef, sprzedany do Egiptu jako niewolnik, zostaje tam wicekrólem. Izrael uciskany przez faraona ucieka z niewoli. Nawet w tak trudnych warunkach na pustyni, Jahwe troszczy się o zgrupowanych wokół Mojżesza Izraelitów. Psalmista, na sposób autora Księgi Rodzaju, wyjaśnił fakt pobytu pokolenia Abrahama w Egipcie, wyostrza jednak przesłanie teologiczne, naukę o Opatrzności.
Księga Syracha
Józef Egipski - obok wielu herosów wiary w historii zbawienia - wymieniony jest w tzw. pochwale Ojców w Księdze Syracha. Autor podkreśla, jak wielką i znaczącą osobą w historii był ten bohater, który swoją postawą i czynami zyskał sławę i stał się chlubą narodu izraelskiego. Prochy Józefa stanowią dla potomnych cenne relikwie, przypominające zapowiedź wyjścia z Egiptu. Prośba Józefa o zabranie "kości" z Egiptu została spełniona: Izraelici, wychodząc z Egiptu, zabrali je i złożyli w Sychem, na ziemi obiecanej przez Boga. Syrach wśród wspomnianych postaci wyróżnił osobę Józefa jako jedną z tych, które przykładem swojego życia utrwalili wiarę w realizację obietnic Bożych.
Dalsze rozważania o losach Józefa i o Opatrzności Bożej w następnym numerze.