W Poznaniu problemom prokreacyjnym usiłuje się zaradzić, otwierając całodobowy miejski gabinet ginekologiczny z lekarzami „bez klauzuli sumienia”. Gdzie indziej – organizuje poradnie uwzględniające całościowe potrzeby i prawa człowieka, jedynie przy parafiach, w ograniczonym zakresie specjalistycznym. Albo umożliwia dostęp do ekspertów, którzy wspierają rodzinę zgodnie ze światopoglądem katolickim – lecz tylko odpłatnie.
Na tym tle dobre rozwiązania, które odpowiadają na potrzeby małżonków i rodzin, zbudował Wrocław.
Specjaliści w gotowości
Wrocławskie struktury są tworzone od ponad dziesięciu lat. Dzięki połączeniu sił Urzędu Miasta, powiatowych samorządów i struktur parafialnych na terenie diecezji działa już 17 specjalistycznych poradni rodzinnych. Kilkudziesięciu specjalistów z certyfikatami przyjmuje w nich co roku około 5 tys. osób i – jak wynika z wypowiedzi klientów, obserwacji specjalistów i monitoringu Urzędu Miasta – tak zorganizowany system wsparcia przynosi duże efekty.
– W czasach, w których dochodzi do coraz większej liczby rozwodów, a kultura nie sprzyja budowaniu jedności w rodzinie, potrzebne są miejsca, gdzie można kształtować umiejętności komunikacyjne czy pedagogiczno-psychiczne – mówi ks. dr Stanisław Paszkowski, dyrektor Wydziału Duszpasterstwa Rodzin i koordynator specjalistycznych poradni. A Maria Jolanta Szostkowska, diecezjalny doradca życia rodzinnego, wyjaśnia różnicę pomiędzy działalnością parafialnych poradni rodzinnych a poradni specjalistycznych, których diecezja wrocławska prowadzi najwięcej w kraju. – Zadaniem poradni przyparafialnych jest przede wszystkim przygotowanie do małżeństwa, czyli profilaktyka – mówi Szostkowska. – Doradcy życia rodzinnego, którzy ukończyli dwuletnie studia podyplomowe, przekazują w nich wiedzę dotyczącą nauki Kościoła o małżeństwie, uczą metod naturalnego planowania rodziny, włączają się w przygotowania do sakramentu małżeństwa. Czasem służą poradą małżeństwom w konflikcie. Natomiast w specjalistycznych poradniach rodzinnych przyjmują specjaliści psychologowie, terapeuci, psychiatrzy czy prawnicy posiadający aktualne certyfikaty z dziedziny, którą się zajmują. Udzielają oni profesjonalnego wsparcia w rozwiązaniu konfliktów i kryzysów z jednej strony, a z drugiej – wzbogaceniu życia małżeńskiego i rodzinnego m.in. przez warsztaty.
Współpraca
Pierwsza poradnia specjalistyczna powstała we Wrocławiu w połowie lat 70., jednak żywe zainteresowanie nimi zaczęło się dopiero w latach 90. Specjaliści pracowali wówczas wolontaryjnie, czasem niewielką część kosztów dotowały samorządy lub MOPS.
– Gdy w 2006 r. przepracowaliśmy wolontaryjnie 500 godzin, stwierdziliśmy, że dalej nie damy tak rady – wspomina dr Wiesława Stefan, pedagog terapeuta, która pracuje w poradni specjalistycznej od 32 lat. – Wtedy powołując się na wytyczne „Ustawy o pomocy społecznej” z roku 1990 z poprawkami, która do zadań powiatu zalicza poradnictwo rodzinne i terapię rodzin, rozpoczęliśmy negocjacje z Wydziałem Zdrowia Urzędu Miasta. Zamiast spodziewanej dotacji na jedną poradnię, w wyniku partnerskich rozmów udało się stworzyć kompleksowy plan zaspokajania potrzeb wrocławskich rodzin na poradnictwo. Określono, że specjalistycznych poradni powstanie sześć – w każdej dzielnicy miasta jedna. Każda z nich wzięła udział w konkursie otwartym na poradnictwo rodzinne, otrzymując w sumie 200 tys. zł na pierwsze trzy lata.
– To była transakcja, która do dziś przynosi korzyści obu stronom – wyjaśnia ks. Stanisław Paszkowski. – My realizujemy zalecenia Konferencji Episkopatu Polski, który zachęca do tworzenia specjalistycznych poradni, i z potrzeby serca tworzyliśmy przestrzeń do rozwoju rodzinom. Miasto realizuje swoje wytyczne, ponosząc jedynie część kosztów.
Partycypacja w kosztach wynosi w przybliżeniu 60 proc. do 40 proc. Przy czym dla klientów usługi poradni są całkowicie bezpłatne. Strona kościelna oddaje do dyspozycji pomieszczenia, często o bardzo wysokich standardach, pokrywa koszty ich utrzymania, zajmuje administracją, dobiera wysoko wyspecjalizowaną kadrę i prowadzi dla niej szkolenia. Urząd Miasta pokrywa wynagrodzenia dla specjalistów za pracę (obecnie 50 zł brutto dla większości specjalistów i 60 zł brutto dla terapeutów).
– Takie rozwiązania dają obu stronom możliwość działania tak szerokiego i kompleksowego, na jakie żaden z podmiotów nie mógłby sobie pozwolić w pojedynkę – konkluduje dyrektor Wydziału Duszpasterstwa Rodzin. – Poparcie dwóch autorytetów: samorządu i Kościoła wzmacnia też możliwość dotarcia z pomocą do większej liczby osób i wzmaga zaufanie.
Katolickie – i dla każdego
Początkowo w niektórych środowiskach wrocławskich pojawiała się obawa, że poradnie będą przyjmować tylko katolików. Nieprzychylnie odnosiła się lokalna, lewicowa prasa. Wkrótce jednak wrocławianie przekonali się, że poradnie – mimo że prowadzone przy kościele – są otwarte dla wszystkich klientów. Może przyjść tu każdy, kto jest gotów rozwiązywać swoje problemy moralne i biorąc pod uwagę dobro każdej ze stron rodzinnego problemu. Dodatkowo wypracowali sobie system oszczędnego gromadzenia danych: w kartotekach nie pozostawia się informacji o nazwisku i rodzaju porady, dzięki czemu klienci mają pewność dyskrecji co do swoich osobistych problemów.
Aby zachować katolicki światopogląd i niezależność moralną, wrocławska kuria zaczyna tworzenie poradni specjalistycznej od struktur kościelnych. Najpierw biskup powołuje przy parafii poradnię i jej dyrektora. Funkcję organu prowadzącego pełni parafia (ponieważ ma osobowość prawną) i zarządzający nią ksiądz proboszcz. Natomiast Wydział Duszpasterstwa Rodzin obejmuje rolę oddziału nadzorującego, który organizuje okresowe spotkania, prowadzi szkolenia, koordynuje pracę. Dopiero gdy te sprawy są formalnie poukładane, a pracownicy przyjęci, poradnia składa swoją ofertę usług w Urzędzie Miasta.
– Każda z poradni kieruje się tym samym statutem, w którym jasno określamy zasady zgodne z nauką katolicką. W ten sposób zapewniamy sobie autonomię, przystępując tylko do takich konkursów, w których jest ona szanowana – wyjaśnia ks. Paszkowski. – Oczywiście w tym sposobie organizacji jest także moment ryzyka: bo może się okazać, że w którymś momencie będziemy sami musieli utrzymać poradnię. Zazwyczaj w takiej sytuacji składamy podanie o dotacje czasową na trzy miesiące, a potem, gdy dana poradnia może już wykazać się osiągnięciami, składamy ofertę do konkursu – kontynuuje.
Kolejne specjalistyczne poradnie rodzinne co trzy lata przystępują do konkursów. W ostatnich latach ich finansowanie wynosi w zależności od liczby zatrudnionych specjalistów i godzin pracy od 15 tys. złotych do 80 tys. Obok nich z grantów konkursowych utrzymuje się we Wrocławiu także kilka poradni organizacji pozarządowych; część swoich poradni miasto finansuje z innej puli.
Wrocław pomagał także w tworzeniu specjalistycznych poradni na terenie sąsiadujących diecezji: świdnickiej i legnickiej.
Ograniczenia i możliwości
Możliwości, jakie daje „Ustawa o pomocy społecznej”, i rozwiązania organizacyjne zastosowane przez Wrocław pomagają w tworzeniu specjalistycznych poradni. Jednak podczas gdy rada miejska, widząc efekty, przyznaje dotacje finansowe, dzięki którym udzielono pomocy w ciągu 10 lat ponad 63 tys. osób, w niektórych województwach zatwierdzenie takich rozwiązań okazuje się nie do przejścia, także ze względu na światopogląd osób decyzyjnych. Dlatego podczas ubiegłorocznych konsultacji społecznych w Ministerstwie Rodziny przedstawiono propozycję, by specjalistyczne poradnie rodzinne były dotowane nie przez samorządy, lecz odgórnie – z ministerstwa. Umożliwiłoby to również powstawanie poradni w małych miejscowościach, w których samorządów obecnie często nie stać na pomoc. To jednak na razie propozycje.