Odpowiada Marta Bartkowiak, etnolog i antropolog kultury
Kiedy i jak powstały wiatraki?
- Od najdawniejszych czasów człowiek szukał sposobu, aby uprościć swoje codzienne obowiązki. W pewnym momencie zwrócił uwagę na żywioły, wiatr i wodę, które wykorzystał w swoich wynalazkach, takich jak młyny wietrzne i wodne.
Najprawdopodobniej pierwsze urządzenia wietrzne są pochodzenia sumeryjskiego i datuje się je na około 1800 r. p.n.e. W Europie zaczęto wznosić wiatraki w XI w. Po raz pierwszy wynalazek ten wprowadzono we Francji, gdzie w 1180 r. odnotowano występowanie wiatraka na terenie półwyspu Cotentin.
Jakie rodzaje wiatraków występują na ziemiach polskich?
- Najstarszym typem wiatraków, występujących na ziemiach polskich są koźlaki. Pojawiły się one prawdopodobnie w XIII w., a na pewno były już znane w XIV w. Drugą grupę stanowią wiatraki holenderskie, zwane także olędrami, przyniesione na nasze ziemie wraz z osadnikami holenderskimi w XVI i XVII w. Różnią się od koźlaków swoją budową. W przeciwieństwie do drewnianych i w całości obrotowych koźlaków, holendry mają nieruchomą, najczęściej murowaną podstawę i obrotowy dach ze skrzydłami.
Trzecim rodzajem wiatraka jest paltrak, który pojawił się w Polsce najprawdopodobniej w drugiej połowie XIX w. Ma on cechy wspólne zarówno z koźlakiem, jak i holendrem.
Do czego służyły wiatraki?
- Za najstarszą i najbardziej popularną funkcję młyna wietrznego uznaje się przemiał i rozdrobnienie. W tym celu wykorzystywane były wszystkie typy młynów wietrznych. Produkowano w nich mąkę, kaszę czy śrutę. W niektórych obiektach dokonywano również rozdrabniania innych surowców, np. cukru, gorczycy, kakao, rudy czy gipsu. Inna, bardzo dawna funkcja, jaką pełniły wiatraki, to przepompowywanie wody.
Nowoczesnym przykładem wykorzystania wiatru są wiatraki-generatory prądu. Prototypy w postaci turbiny wiatrowej zastosowano już na przełomie XIX i XX w. W latach siedemdziesiątych elektrownie wiatrowe rozpowszechniły się w Europie Zachodniej.
Rozmawiała
Hanna Puchalska