Bazylika to kościół, który otrzymał swoją godność w wyniku papieskiego nadania albo posiada ją od niepamiętnych czasów. Ze względu na swoją wyjątkową rolę w życiu liturgicznym i pastoralnym, bazyliki wyróżniają się spośród innych kościołów i cieszą wyjątkowymi przywilejami. Dzielone są na większe (nazywane też patriarchalnymi) i mniejsze.
Bazylik większych jest tylko siedem, pięć w Rzymie i dwie w Asyżu. W Rzymie godność bazyliki większej posiadają świątynie: św. Jana na Lateranie, św. Piotra w Watykanie, św. Pawła za Murami, Matki Bożej Większej i św. Wawrzyńca za Murami. Kościół św. Jana jest katedrą Rzymu i całego świata (mater et caput omnium ecclesiarum), jest kościołem tytularnym patriarchy Zachodu, czyli Papieża, do której to świątyni Ojciec Święty na początku swojego pontyfikatu odbywa uroczysty ingres. Nie ulega żadnej wątpliwości, chociaż dla wielu może to być wielkim zaskoczeniem, że z hierarchicznego punktu widzenia bazylika św. Jana na Lateranie jest najważniejszym kościołem świata. Pozostałe bazyliki większe są jedynie konkatedrami Rzymu i ze względów historycznych są kościołami tytularnymi patriarchów: bazylika św. Piotra - patriarchy Konstantynopola, św. Pawła za Murami - patriarchy Aleksandrii, Matki Bożej Większej - patriarchy Antiochii i św. Wawrzyńca za Murami - patriarchy Jerozolimy.
Jedność Kościoła
Przydomek patriarchalny, który wskazuje na jedność Kościoła i prymat papieża, ma jednak dzisiaj znaczenie tylko historyczne. W siódmym wieku, kiedy bazyliki zaczęto nazywać patriarchalnymi, Kościół nie był jeszcze podzielony. Wszyscy patriarchowie ówczesnego świata, mimo że posiadali taką samą godność, uznawali prymat patriarchy Zachodu, czyli papieża, który jako następca św. Piotra był i jest pierwszym i najważniejszym biskupem świata. Papież zaś miał w owym czasie swoją siedzibę na Lateranie i stąd właśnie kościołowi św. Jana przypisywano w Wiecznym Mieście największe znaczenie.
Dzisiaj pod pojęciem bazyliki większej, rozumie się kościół, w którym Ojciec Święty posiada swój tron, skąd uroczyście sprawuje swoją władzę rządzenia, nauczania i uświęcania. Bazyliki większe są więc kościołami biskupa Rzymu. Jako jedyne katedry na świecie posiadają obok tronu także ołtarz papieski, na którym bez specjalnego pozwolenia Stolicy Świętej nikt poza Ojcem Świętym nie może sprawować Najświętszej Ofiary.
Przywileje
Z bazylikami złączone są liczne przywileje. I tak np. za nawiedzenie czterech bazylik większych w Rzymie, z wyjątkiem św. Wawrzyńca za Murami, można zyskać pod zwykłymi warunkami odpust zupełny. Wspomniane cztery bazyliki posiadają także drzwi święte, które w Roku Jubileuszowym uroczyście otwiera Ojciec Święty.
Do pięciu bazylik większych w Wiecznym Mieście, które posiadają swój tytuł od niepamiętnych czasów, dołączono z woli Ojca Świętego dwie świątynie w Asyżu: w 1754 r. kościół św. Franciszka i w 1909 r. kościół Matki Bożej Anielskiej.
Wszystkie pozostałe bazyliki na świecie mają tytuł bazylik mniejszych. W 1968 r., czyli już po Soborze Watykańskim II, Stolica Święta, mimo licznych propozycji dotyczących zlikwidowania wspomnianego tytułu, utrzymała w mocy godność bazyliki mniejszej i nadała jej nowe i bogatsze znaczenie. W rezultacie tytuł bazyliki mniejszej podkreśla dzisiaj związek z kościołami papieskimi w Rzymie, czyli z bazylikami większymi. Dla podkreślenia natomiast jedności z Rzymem w bazylikach mniejszych są obchodzone w sposób uroczysty następujące święta i rocznice: święto katedry św. Piotra, uroczystość św. Apostołów Piotra i Pawła, rocznica wyboru papieża lub uroczystego rozpoczęcia pontyfikatu.
W bazylikach mniejszych można też zyskać w wyznaczonych dniach odpust zupełny. Tymi dniami są: rocznica dedykacji (potocznie konsekracji) bazyliki, święto tytułu kościoła (tj. odpust), uroczystość św. Apostołów Piotra i Pawła, rocznica wyniesienia kościoła do godności bazyliki, raz w roku w dniu wyznaczonym przez Ordynariusza i raz w roku w dowolnym dniu wybranym indywidualnie przez poszczególnych wiernych. Na koniec warto dodać, że bazylika i jej wyposażenie, a także sztandary i pieczątka mogą być przyozdobione emblematem papieskim, którym są skrzyżowane klucze.