Z opublikowanej w sierpniu 2022 r. przez Polską Agencję Prasową analizy diecezjalnych syntez synodalnych można się m.in. dowiedzieć, że wśród postulatów, które powtarzały się we wszystkich tych dokumentach, znalazł się postulat poszerzenia intelektualnej i duchowej oferty duszpasterskiej dostosowanej do poszczególnych grup: dzieci, młodzieży, dorosłych, starszych, osób z niepełnosprawnością i związków niesakramentalnych. „Wskazywano na konieczność katechezy dorosłych i zmiany w katechezie szkolnej”.
Powracające refreny
Wystarczy zajrzeć do syntezy synodalnej archidiecezji poznańskiej, żeby zauważyć, że temat katechezy dorosłych pojawia się w niej kilka razy, a nawet znalazł się wśród „słów kluczy”, nazwanych „refrenami” powracającymi w syntezach po konsultacjach w parafiach i we wspólnotach. Według poznańskiej syntezy uczestnicy synodu zwracali uwagę na potrzebę edukowania tych, którzy chcą dzielić i podejmować współodpowiedzialność: „By rozumieć Kościół i jego potrzeby konieczne jest ciągłe pogłębianie wiary poprzez ustawiczną katechizację dorosłych” – zacytowano jedną z opinii.
Warto zwrócić uwagę, że w krajowej syntezie synodalnej temat katechizowania dorosłych pojawił się w szczególnym kontekście – głęboko zakorzenionego i rozpowszechnionego klerykalizmu oraz krytyki księży. „Głos krytyki przekładał się na formułowanie konkretnych postulatów duszpasterskich. Wśród nich powszechnie wymieniano potrzebę głoszenia katechez dla dorosłych, rozwoju duszpasterstwa odpowiadającego na autentyczne potrzeby wiernych...” – można przeczytać w dostępnym m.in. na stronie Konferencji Episkopatu Polski dokumencie.
Od początku do Soboru
Wczytując się w tego typu głosy ktoś mógłby odnieść wrażenie, że katecheza dorosłych jest pomysłem ostatnich lat i czeka na powszechne wdrożenie w Kościele. Tymczasem, jak zauważył ks. Kazimierz Misiaszek w opracowaniu O ewangelizacji i katechizacji dorosłych – w aspekcie historycznym, teologicznym i praktycznym, Kościół od początku swojego istnienia kierował katechezę przede wszystkim do dorosłych. „Wykształcona forma przygotowania do chrztu, a zarazem wprowadzająca w misterium wiary i Kościoła, jakim był katechumenat (od końca II do mniej więcej V/VI wieku), szczegółowo określała zarówno treść, jak i sposoby czy metody chrześcijańskiej formacji ludzi dorosłych” – przypomniał.
Ks. Misiaszek odnotował, że ponowne zainteresowanie Kościoła formacją dorosłych chrześcijan rozpoczyna się dopiero od Soboru Trydenckiego, jednak w formie dalekiej już od pierwotnego katechumenatu. Wysiłek formacyjny szedł głównie w kierunku doktrynalnego pouczenia wiernych. „Ogólnie można powiedzieć, że w praktyce pastoralnej Kościoła ostatnich wieków były obecne różne formy katechezy dorosłych: przepowiadanie, katechizm, misje ludowe, przygotowanie do sakramentów itp.” – wyliczył specjalista w dziedzinie katechetyki, przyznając, że z czasem jednak katecheza zwróciła się w kierunku dzieci i młodzieży. „Nie osłabiło to jednak do końca przekonania o konieczności rozszerzania form katechezy dorosłych” – podkreślił, wskazując szereg inicjatyw sprzed Soboru Watykańskiego II, poświęconych tej kwestii. Nie pozostawił natomiast wątpliwości, że podobnie jak w innych dziedzinach życia Kościoła, także w kwestii katechezy dorosłych Sobór Watykański II stanowił punkt zwrotny, przynajmniej jeżeli chodzi o dostrzeżenie i rozwój nowych możliwości.
Dialog nieodzowny
Jednym z czołowych promotorów katechezy dorosłych w Polsce po Vaticanum II był biskup katowicki Herbert Bednorz (kierował diecezją w latach 1967–1985). Ks. Roman Buchta w artykule Katecheza dorosłych jako szansa urzeczywistnienia się dialogu Kościoła ze światem przypomniał, że w latach
70. i 80. ubiegłego wieku – jako jeden z pierwszych – wielokrotnie podejmował w swoim nauczaniu ten temat. Jak zwrócił uwagę ks. Buchta, katowicki biskup nie zakładał, że spotkania katechezy dorosłych odbywać się będą przy absolutnej zgodności wszystkich. Podkreślał również, że katechizacja dorosłych powinna się odbywać w niezbyt licznych grupach, aby możliwy był dialog, który jego zdaniem „jest w niej nieodzowny”.
„Jednym z zasadniczych celów rozpoczętego Synodu Diecezjalnego jest przemyślenie i wprowadzenie w życie katechezy dorosłych. Wprawdzie istnieje także wiele innych ważnych i naglących spraw, które można by powiązać z synodem, ale ta wydaje mi się szczególnie paląca i trudna” – pisał na łamach „Przewodnika Katolickiego” abp Stanisław Gądecki w 2004 r. Tłumaczył, że o ile bowiem istnieje system katechezy dziecięcej i w części także młodzieżowej, o tyle brak w parafiach integralnej i systematycznej katechezy dla osób dorosłych, która pogłębiałaby wiarę raz otrzymaną na chrzcie świętym.
Parafialna jest bez sensu?
W praktyce katecheza dorosłych w Polsce staje m.in. przed dwoma kluczowymi pytaniami: gdzie powinna się odbywać i kto powinien ją prowadzić. Pięć lat temu na stronie Fundacji Nasza Winnica ukazał się artykuł pod tytułem Parafialna katecheza dorosłych jest bez sensu. Jego autor, ks. Zbigniew Paweł Maciejewski, uważa, że jednym z problemów jest „nieprzekonanie proboszczów” do takiej formy duszpasterstwa.
Problem jest chyba szerszy i dotyczy duchownych. Magdalena Jóźwik (doktor teologii dogmatycznej, wykładowca w Archidiecezjalnym Centrum Formacji Pastoralnej w Katowicach, współpracuje z Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego) w wypowiedzi dla „Przewodnika” zwróciła uwagę, że choć księża mają teologiczne wykształcenie, to „często nie potrafią być w dialogu, a nie tylko na ambonie”. Dodała, że ambona nie jest dialogiczna, a katecheza dla dorosłych być musi „bo ostatecznie to ten konkretny człowiek ma sobie sam to poukładać w głowie”.
355 katechistów
Zdaniem Magdaleny Jóźwik katecheza dorosłych powinna wracać/nawiązywać do osobistej relacji z Jezusem budowanej na słowie Bożym, sakramentach i wspólnocie. „Żeby treści przekładały się na życie tu i teraz i prowokowały do nawrócenia refleksji też w życiu duchowym” – doprecyzowała teolożka. Według niej katecheza dorosłych w parafii ma sens, pod warunkiem „przeszkolenia i wyszkolenia prowadzących”.
Prowadzącymi wcale nie muszą być księża. 3 grudnia ubiegłego roku Katolicka Agencja Informacyjna podała, że w katedrze poznańskiej misję do prowadzenia katechezy dorosłych otrzymało 46 nowych katechistów, a 309 ją odnowiło. Metropolita poznański abp Stanisław Gądecki mówił wówczas, że Kościół nie żyje w pełni, jeśli – wraz z hierarchią – nie istnieje i nie pracuje autentyczny laikat. „Jak uczy Sobór, Ewangelia nie może zapuścić głębokich korzeni w umysłach, w życiu i pracy jakiegoś narodu bez czynnego udziału ludzi świeckich. Dlatego trzeba przywiązywać jak największą wagę do tworzenia dojrzałego, chrześcijańskiego laikatu”.
Wyjść jak Jezus
W archidiecezji poznańskiej od 2010 r. istnieje Szkoła Katechistów. Jak wyjaśniał abp Gądecki, głównym apostolskim zadaniem katechistów jest katechizowanie osób dorosłych. „W odróżnieniu od katechetów, którzy są przeznaczeni do katechizowania dzieci i młodzieży, katechiści podejmują w naszej archidiecezji przede wszystkim trud katechezy dorosłych” – mówił. Dodał, że służenie Bogu w katechezie dorosłych domaga się od wszystkich zmiany optyki. „Nie chodzi bowiem o zdobycie zwykłych kompetencji, o wyćwiczenie się w mówieniu czy trening z uzdrawiania. Chodzi o wyjście do ludzi w taki sposób, w jaki czynił to Jezus” – podkreślał przewodniczący KEP.
Wspomniane już katowickie Archidiecezjalne Centrum Formacji Pastoralnej wśród licznych projektów prowadzi m.in. Szkołę Katechetów Parafialnych. Jednak w jego ofercie są również cykle formacyjne, takie, jak np. „Zapytaj o wiarę” (zwłaszcza dla liderów wspólnot parafialnych) albo „Czy zawsze tak było?” (dotyczy historii Kościoła) lub „Ekumenizm dla każdego”. Zajęcia prowadzone są w formie hybrydowej (stacjonarnie i online). Zdaniem Magdaleny Jóźwik to również jest katecheza dorosłych, nieco bardziej pogłębiona i na „ciut wyższym poziomie niż ewentualna katecheza dla dorosłych w parafii”, przede wszystkim przez interaktywność oraz syntezę ogólnoteologiczną.
W 2011 r. o. Paweł Kozacki OP (był wówczas przeorem w krakowskim konwencie dominikanów) w wywiadzie dla „Tygodnika Powszechnego” twierdził, że w Polsce „zainteresowanie duszpasterskie nadal rozpina się tylko w przedziale przedszkole–studia”. Przytoczył też znany bon mot mówiący, że Pan Jezus błogosławił dzieci, a nauczał dorosłych, natomiast Kościół w Polsce robi odwrotnie. Przykład przywołanych wyżej dwóch polskich diecezji dowodzi, że katecheza dorosłych nie jest dziś zagadnieniem marginalnym, lecz istotną częścią działalności apostolskiej Kościoła. Czy w każdym zakątku naszego kraju?