Nuncjatura Apostolska w Polsce opublikowała dwa komunikaty Stolicy Apostolskiej w sprawie arcybiskupa seniora gdańskiego Sławoja Leszka Głódzia i biskupa seniora kaliskiego Edwarda Janiaka. Po dochodzeniach w sprawie sygnalizowanych zaniedbań dotyczących nadużyć seksualnych popełnionych przez księży tych diecezji ordynariusze seniorzy otrzymali takie same kary. Jak ocenić ich wysokość z punktu widzenia prawa?
– Trudno rzetelnie oceniać wysokość tych sankcji, gdy powody ich zastosowania znane są jedynie w ogólnych zarysach. Nie dysponuję też żadnym „materiałem porównawczym” w postaci decyzji podjętych przez Stolicę Apostolską w podobnych sprawach.
Biskup emeryt jest wezwany do uczestniczenia w życiu Kościoła partykularnego, któremu przewodził. W uzgodnieniu ze swym następcą może sprawować posługi duszpasterskie. Jest zapraszany do przewodniczenia celebracjom i uczestniczenia w rozmaitych wydarzeniach kościelnych i świeckich. Jako biskup senior cieszy się w diecezji poważaniem.
To zostało obu biskupom odebrane. Dlatego, uwzględniając kościelne realia, jest to sankcja dostrzegalna i znacząca. Nie powiedziałbym, że ma tylko symboliczny charakter.
Jak rozumieć „nakaz wpłaty z osobistych funduszy odpowiedniej sumy na rzecz Fundacji św. Józefa”?
– Pamiętać trzeba, że odnosimy się do komunikatów Nuncjatury Apostolskiej w Warszawie, nie zaś do treści decyzji. Być może w samej decyzji, którą otrzymali obaj biskupi, jest wskazana konkretna kwota, którą powinni wpłacić. W każdym razie prawo kanoniczne nie zna kary grzywny, choć w przygotowywanej już od lat reformie kanonicznego prawa karnego ustanowienie takiej kary jest przewidywane. Polecenie wpłaty na cel charytatywny należałoby traktować jako pokutę, czyli „obowiązek wykonania jakiegoś aktu religijności, pobożności lub miłości” (kan. 340 § 1 Kodeksu prawa kanonicznego).
Często pada pytanie, czy słowo „decyzja” zawarte w komunikatach oznacza uznanie winy i karę, czy też nie? To decyzja sądu?
– Pojęcie decyzji w prawie kanonicznym jest szerokie. Decisio to zarówno postanowienie sędziego, jak i akt administracyjny. Wydaje się jednak, że w tym przypadku nie miał miejsca formalny proces karny – ani sądowy, ani administracyjny. Motu proprio Vos estis lux mundi, które reguluje postępowanie, przewiduje, że po przeprowadzeniu dochodzenia wstępnego dokumenty są przekazywane do właściwej dykasterii Kurii Rzymskiej (art. 17 § 1), ta zaś „postępuje zgodnie z prawem według tego, co przewidziano w konkretnej sprawie” (art. 18). Kongregacja ds. Biskupów – zapewne to ona zajmowała się sprawą obu hierarchów – nie ma własnego trybunału, nie mogła więc prowadzić procesu sądowego. Uważam, że mamy do czynienia z administracyjną decyzją dyscyplinarną podjętą przez Kongregację w imieniu papieża Franciszka, po zapoznaniu się z wynikami dochodzenia. Nie wyklucza to oczywiście stwierdzenia winy.
Wprawdzie prawo kanoniczne zna karę polegającą na „zakazie lub nakazie przebywania w określonym miejscu lub na określonym terytorium” (kan. 1336 § 1, 1º KPK), jednak Stolica Apostolska „ze względu na specjalne okoliczności” może zawsze zarządzić, by biskup emeryt nie zamieszkiwał na terenie swej diecezji (kan. 402 § 1 KPK). Taka decyzja nie musi mieć charakteru karnego, o czym przypomina wydany w 2008 r. przez Kongregację ds. Biskupów dokument Biskup emeryt. Trzeba jednak zauważyć, że obu biskupom zabrania się nie tylko zamieszkania w dotychczasowych diecezjach, ale także udziału w celebracjach liturgicznych i zebraniach świeckich na ich terenie. To więcej niż polecenie zamieszkania poza diecezją.
Postępowania prowadzono w sposób niejawny. Czy wierni mogą – zgodnie z prawem – oczekiwać podania kiedyś szczegółów ustaleń Stolicy Apostolskiej?
– Postępowania o charakterze karnym czy dyscyplinarnym są z natury poufne. Zresztą także w społeczności świeckiej. Nie oczekiwałbym podania do publicznej wiadomości szczegółów. Niemniej oficjalne komunikaty Nuncjatury w obu sprawach to dostrzegalna zmiana na polu kościelnej transparentności. Papież Franciszek już kilka razy wypowiadał się o potrzebie pełnej przejrzystości Kościoła w dziedzinie finansowej. Być może zaskoczy nas także w sferze dyscyplinarnej?
ks. prof. Piotr Majer
Kanonista z Wydziału Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, konsultor Rady Prawnej Konferencji Episkopatu Polski