Co to jest diakonat stały?
W drugiej połowie XX w. Sobór Watykański II przywrócił po tysiącu latach nieobecności posługę (urząd) diakonatu stałego. Obecnie jest on integralną częścią Kościołów katolickich wszystkich kontynentów, szczególnie w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej. W Europie Środkowo-Wschodniej posługa diakona stałego jest prawie nieznana. Decyzję o możliwości wprowadzenia tego urzędu w Polsce podjął Episkopat Polski na początku 2004 r. O tej posłudze może więc zadecydować w swojej diecezji każdy biskup.
Diakonat stały jest sakramentem, który przyjmują żonaci mężczyźni lub ci, którzy zdecydowali się żyć w celibacie – w odróżnieniu od diakonów, którzy przyjmują te święcenia jako klerycy oczekujący przyjęcia sakramentu kapłaństwa. Święcenia diakonatu wprowadzają mężczyznę do stanu duchownego. Chociaż mają one charakter sakramentalny, nie dają udziału w kapłaństwie. Kościół dawniej wśród siedmiu sakramentów wymieniał kapłaństwo, dzisiaj mówi o sakramencie święceń, które udzielane są w stopniu diakonatu, prezbiteratu i episkopatu. Tylko dwa ostatnie są święceniami kapłańskimi.
Jakie są uprawnienia diakona stałego?
Diakon stały ma prawo do nauczania w imieniu Kościoła w czasie i poza liturgią. Może udzielać chrztu, rozdawać Komunię św., błogosławić związki małżeńskie oraz przewodniczyć obrzędom pogrzebowym. W odróżnieniu od prezbitera nie może odprawiać Mszy św. i słuchać spowiedzi ani udzielać sakramentu chorych. Te sakramenty są sprawowane tylko przez ważnie wyświęconych kapłanów. Ponadto diakon może angażować się w dzieła o charakterze społecznym i charytatywnym.
Jak diakonat stały kształtował się w historii Kościoła?
Tradycja diakonatu stałego sięga czasów apostolskich. Diakon pełnił w Kościele funkcje liturgiczne, nauczycielskie i charytatywne. W związku z tym musiał posiadać określone kwalifikacje moralne, które św. Paweł wymienia w Pierwszym Liście do Tymoteusza. Również pisma ojców Kościoła potwierdzają od początku hierarchiczną strukturę Kościoła, łącznie z urzędem diakonatu. Apogeum roli diakonów w Kościele przypada na III i IV w. Wtedy pełnili oni ważne funkcje przy papieżu i biskupach. Nierzadko zresztą sami zostawali potem następcami swoich biskupów i papieży.
Do V w. w Kościele zachodnim diakonat był instytucją kwitnącą, a jego rolę i pozycję potwierdzały liczne sobory oraz praktyka kościelna. W następnych wiekach z różnych powodów diakonat zanikł, stając się jedynie stopniem przejściowym do kapłaństwa. W XVI w. Sobór Trydencki dążył do wskrzeszenia tego urzędu, lecz nie uchwalił konkretnych uchwał w tej sprawie.
W XX w. w Kościele katolickim myśl o wznowieniu diakonatu stałego pojawiła się w latach 30. w środowisku niemieckiego Caritasu. Dopiero jednak po II wojnie światowej potrzeba misji i sytuacja tamtejszego Kościoła katolickiego inspirowały konieczność jego reaktywowania. W 1951 r. Hannes Kramer założył we Fryburgu Bryzgowijskim pierwszy ośrodek diakonacki, grupujący małżeństwa, w których mężowie pragnęli poświęcić się służbie diakońskiej jako ojcowie rodzin. Następnie ośrodki takie zaczęły powstawać również w innych regionach Niemiec, we Francji, Austrii, w Ameryce Łacińskiej.
Dopiero Sobór Watykański II zadecydował, że należy przywrócić diakonat „jako właściwy i trwały stopień hierarchiczny” oraz że można go udzielać „mężom dojrzałym, również żyjącym w stanie małżeńskim”. W 1967 r. papież Paweł VI wprowadził ten postulat w życie. Rok później określił formę święceń diakonów stałych. A w 1972 r. ustalił dokładne warunki dopuszczenia ich do święceń. Szczegółowe regulacje prawne zawarł w odnowionym Kodeksie prawa kanonicznego z 1983 r. Jan Paweł II.
Jak zostać diakonem stałym?
O przystąpieniu do diakonatu stałego decydują normy Kodeksu prawa kanonicznego i wytyczne krajowych konferencji biskupich. Warunkami wstępnymi przystąpienia do diakonatu stałego są odpowiednie kwalifikacje duchowe i fizyczne, m.in. zdrowie fizyczne i psychiczne, głęboka religijność, łatwość nawiązywania kontaktów międzyludzkich, zaangażowanie w prace charytatywne.
Według prawa kanonicznego kandydat do diakonatu stałego – mężczyzna nieżonaty i zobowiązujący się do celibatu – może przystąpić do święceń po ukończeniu 25 lat życia. Kandydat związany małżeństwem musi mieć ukończone 35 lat i posiadać pisemną zgodę żony. Episkopaty danego kraju mogą wydać zarządzenie o podwyższeniu wieku kandydatów do diakonatu. Dla przykładu w archidiecezji warszawskiej od kandydatów do diakonatu stałego wymaga się nie tylko nienagannego życia, odpowiedniej formacji duchowej, ukończenia 35 lat, ale także odbycia pełnych studiów teologicznych, zakończonych tytułem magistra.
Prawo kanoniczne nie wyznacza górnej granicy święceń. Zazwyczaj konferencje biskupie ustalają ten wiek na 50 lat dla mężczyzny, który całkowicie poświęca się posłudze diakonackiej oraz 55 lat dla tego, który oprócz diakonatu pracuje zawodowo.
Przygotowanie diakonów stałych do święceń
Kandydaci, zgodnie z przepisami Konferencji Episkopatu, powinni otrzymać odpowiednią formację. Jeśli nie ukończyli studiów teologicznych, powinni odbyć specjalny, co najmniej trzyletni kurs, podczas którego zdobędą odpowiednią wiedzę teoretyczną i praktyczną. W ostatnim roku nauki przyszły diakon powinien odbyć praktykę we wspólnocie parafialnej. Diakoni żonaci, którzy całkowicie oddali się posłudze na rzecz Kościoła, powinni otrzymywać odpowiednie wynagrodzenie wystarczające na utrzymanie ich oraz ich rodzin.
Motywy przywrócenia diakonatu stałego w Kościele
Przywracając po ponad tysiącu lat diakonat stały, biskupi obecni na soborze kierowali się trzema istotnymi względami. Pierwszy, podstawowy powód to odkrycie służebnego wymiaru Kościoła, że winien on się stawać sakramentem Chrystusa-Sługi w świecie i dla świata. Drugi wzgląd dotyczy sytuacji, w której dzięki łasce święceń diakonatu należało wzmocnić tych, którzy de facto taką posługę już wykonywali i wreszcie trzecia racja to umożliwienie duszpasterskiej posługi wiernym w regionach, w których występuje brak kapłanów.
Problemy z diakonatem stałym
Mimo tych argumentów, zarówno w czasie soboru, jak i dzisiaj diakonat stały wzbudza nadal gorące dyskusje. Dla jednych problemem jest to, czy brak powołań kapłańskich nie doprowadzi do zastąpienia prezbiterów diakonami stałymi, dla drugich – czy wraz ze stałym diakonatem mężczyzn żonatych nie pojawi się problem celibatu księży. Jeszcze inną sprawą stale obecną w dyskusjach jest sprawa diakonatu stałego kobiet. Przebadanie tej sprawy historykom i teologom zlecił przed ponad dwoma laty papież Franciszek.
Diakonat w Polsce
Jeszcze do niedawna biskupi polscy byli zdania, że nie ma potrzeby wprowadzania diakonatu stałego ze względu na dużą liczbę powołań kapłańskich i czynnych w duszpasterstwie księży. Zwolennicy wprowadzenia tej posługi zwracali jednak uwagę, że diakoni są potrzebni Kościołowi właśnie jako świadectwo, a także jako jeden z czynników aktywizacji i wzrostu roli świeckich katolików.
II Synod Plenarny, wychodząc naprzeciw tym postulatom, zapowiedział przywrócenie święceń diakonatu także ludziom żyjącym w związkach małżeńskich. Decyzję o wprowadzeniu w Polsce diakonatu stałego podjął Episkopat Polski na początku 2004 r. Pierwszym, który wyświęcił i dopuścił diakona stałego do posługi był w Polsce biskup toruński Andrzej Suski. 25 stycznia br. abp Grzegorz Ryś wprowadził diakonat stały w rchidiecezji łódzkiej.
Źródło: Katowice.dominikanie.pl, Diakonat.pl