Wydaje się, że coraz większa grupa seniorów w Polsce biernie oczekuje na koniec życia. Część z nich zamyka się w domu, choć na szczęście nie stał się jeszcze u nas popularny model skandynawski – w którym rodzina całkowicie zrywa kontakt i seniorzy starzeją się i umierają w całkowitej izolacji. Truizmem jest stwierdzenie, że na jakość swej starości pracujemy całe życie. Choć nie istnieje jedna, uniwersalna recepta na dobrą starość, ten etap życia może być czasem łagodności, korzystania z mądrości życiowej. Wiele zależy też od stanu zdrowia. Jeśli całe życie dbaliśmy o kondycję fizyczną i właściwe odżywianie, łatwiej jest zachować zdrowie na starość, jednak nawet jeśli żyliśmy zdrowo, część chorób uwarunkowanych genetycznie ujawnia się dopiero z wiekiem. Co możemy zrobić, by dobrze się starzeć, co możemy zrobić dla seniorów w naszej rodzinie?
Co jest dobrego w starzeniu się?
Dr Kenneth Minaker, ordynator oddziału geriatrycznego ze szpitala w Bostonie, w wywiadzie dla poświęconego zdrowiu portalu WebMD powiedział tak: „Nie powinniśmy myśleć o starzeniu się jako o defekcie systemów fizjologicznych. Starzenie się jest procesem ocalającym nasze życie. To proces długotrwałej adaptacji chroniącej nas przed rozwojem komórek rakowych, które by nas zabiły”. Osobiście uważam tę perspektywę za interesującą i optymistycznie nastawiającą do wieku podeszłego.
Badania prowadzone na całym świecie pokazują, że emeryci są generalnie szczęśliwsi niż ludzie aktywni zawodowo w tak zwanym średnim wieku. Zależy to po części od stanu zdrowia, jednak kluczowym czynnikiem dla poczucia szczęścia seniora jest rodzina i przyjaciele. Osoby starsze pozostające w dobrych kontaktach ze swymi dorosłymi dziećmi, wnukami i przyjaciółmi są najszczęśliwsze, niezależnie od innych czynników, jak zdrowie czy zamożność. Mówi o tym na przykład regularnie powtarzane amerykańskie badanie „Aging Survey”.
Spowolnienie metabolizmu związane ze starzeniem się daje dodatkowe korzyści – potrzebujemy mniej snu, uczymy się czerpać przyjemność z aktywności fizycznej niewymagającej intensywnego wysiłku – na przykład ze spacerów. Generalnie starzenie się oznacza zwolnienie tempa życia. Przestajemy uczestniczyć w wyścigu szczurów, wiemy, że jeśli mieliśmy coś osiągnąć zawodowo, to już osiągnęliśmy, przestajemy czuć presję. Jeżeli staraliśmy się żyć uczciwie – w sensie przyznawania się do błędów i brania za nie odpowiedzialności – nabywamy mądrości życiowej, możemy stać się przewodnikami dla młodszych. Świetnie podsumowuje to powiedzenie: „Młodsi biegną szybciej, ale starsi lepiej znają drogę”.
Podstawowe zmiany
Starzenie się jest procesem subtelnym, zachodzącym powoli. Jest to o tyle ważne, że mamy tendencję, by wszelkie bóle i niedomagania zrzucać na fakt starzenia się. Zaczynamy gorzej widzieć – większość osób po czterdziestce zaczyna mieć problemy ze wzrokiem. Zaczynamy gorzej słyszeć – szczególnie wysokie głosy mogą stać się mało zrozumiałe lub stłumione. Mięśnie przestają być tak elastyczne jak wcześniej, trudniej się ćwiczy, łatwiej przytyć. To są normalne oznaki procesu starzenia się. Jednak każda nagła zmiana – nagłe pogorszenie wzroku, słuchu, nagłe bóle – powinna zostać zbadana przez lekarza.
W warstwie emocji pojawia się większa stabilność. Zmienność emocji związana z cyklem u kobiet ustępuje po menopauzie miejsca większej jednorodności emocji. Jednocześnie zaczynamy mieć większe problemy z uczeniem się nowych rzeczy, mogą pojawiać się zaburzenia pamięci. Amerykański National Institute of Aging opracował zalecenia dla osób starszych zapobiegające postępowi demencji. W zakresie dbania o intelekt Instytut poleca: krzyżówki, rysowanie, malowanie, grę na instrumentach, czytanie książek, czasopism, studiowanie (Uniwersytet Trzeciego Wieku), pisanie – pamiętników, opowiadań, artykułów, bloga, rozwój hobby. Dbanie o dostosowaną do wieku produktywność obejmuje gotowanie, pieczenie, uprawianie ogródka, robótki ręczne, pracę wolontariacką, prace na część etatu lub zlecone. Ostatni obszar aktywności to pielęgnowanie kontaktów społecznych. Pomogą w tym kluby seniora, koncerty, przedstawienia, rozgrywki gier planszowych lub karcianych w gronie przyjaciół, rodziny, uczestnictwo w klubie czytelniczym, podróżowanie, pomoc w opiece nad wnukami, zaangażowanie w działalność społeczności lokalnej.
Aktywny senior
W Polsce pojawia się coraz więcej inicjatyw mających na celu aktywizację seniorów. Dla niektórych osób starość oznacza opadnięcie z sił i poczucie niemocy. Musimy zdać sobie sprawę, że to błędne koło. Ktoś siedzi w domu przed telewizorem i czuje się zmęczony, bierny, niezdolny do jakiegokolwiek działania. To zarówno przyczyna, jak skutek wyboru takiego trybu życia. Gdy wychodzimy z domu, spotykamy się z innymi ludźmi, tworzymy coś, poprawia się nasze samopoczucie i stajemy się szczęśliwsi. To ważne, bo tak samo jak bierność powoduje, że stajemy się nieszczęśliwi, tak zmuszenie się do włączenia w aktywność z czasem sprawia, że nabieramy większej chęci do życia. Najważniejsze jest wykonanie pierwszego kroku.
Jakie mamy możliwości? Większość osób wie o istnieniu Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Czy to ma sens? Emeryt nie ma przed sobą wizji wielkiej kariery zawodowej, więc po co się uczyć? Chociażby właśnie dlatego, że już nie musimy. Wówczas nauka podejmowana jest dla przyjemności zdobywania wiedzy, poszerzania horyzontów myślowych. Nawet ktoś, kto nigdy nie lubił się uczyć, może wreszcie poczuć się komfortowo w szkole.
Jednak to nie jedyna oferta dla seniorów. W wielu miejscach istnieją Gminne Rady Seniorów. Składają się zarówno z przedstawicieli organizacji działających na rzecz seniorów, jak i samych seniorów. Rady te mogą zarówno konsultować politykę senioralną w gminie, jak i proponować podejmowanie konkretnych działań. Jeżeli więc ktoś ma poczucie, że w jego miejscu zamieszkania nie dzieje się nic ciekawego dla starszych osób, może włączyć się do Rady lub wnioskować o jej stworzenie.
Osoby starsze a wyzwania dzisiejszego świata
Przykładem ciekawej inicjatywy jest projekt seniorzyjuniorzy.pl, w ramach którego prowadzone są warsztaty dla seniorów. Pierwsza część, psychologiczna, porusza zagadnienia motywacji, ciekawości i radości życia. Psycholog omawia tematy związane z poprawą pamięci, realizacją pasji, relaksacją. Instruuje też, jak poprawiać jakość snu, dzięki czemu starszej osobie łatwiej cieszyć się każdym dniem. Druga część warsztatów mówi o seniorze w cyberprzestrzeni. Prowadząca warsztaty psycholog Ewa Werstak-Mościcka tak opisuje dotychczasowe doświadczenia: „Jak się okazuje, seniorzy dobrze orientują się w świecie wirtualnym. Korzystają z Facebooka, YouTube’a, poczty e-mailowej, bankowości elektronicznej. Są jednocześnie spragnieni informacji dotyczących zagrożeń w internecie. Na przykład zainteresowani są tematami związanymi z włamaniem na konta, kradzieżą tożsamości i innymi oszustwami”. Ostatni element stanowią warsztaty teatralne. „Chcemy na podstawie umiejętności ruchu scenicznego wyzwolić w seniorach postawę śmiałości w świecie rzeczywistym. Dzięki warsztatom świadomego ruchu osoby starsze nabierają pewności siebie na przykład przy wizycie w urzędzie czy u lekarza” – komentuje psycholog.
Przykład ten pokazuje obszary, którymi osoby starsze są żywotnie zainteresowane. Jeśli chcemy wyciągnąć babcię czy dziadka z domu, warto poszukać wykładów dotyczących bezpieczeństwa. Poznawanie metod oszustw „na wnuczka”, „na policjanta”, zaproszenia na teoretycznie „darmowe” pokazy różnych przedmiotów, zakończone wciskaniem zakupów za wiele tysięcy złotych – to tematy ważne dla osób starszych.
Jak wspominałam, najtrudniejszy jest pierwszy krok. Nawet osoby schorowane i rzeczywiście unieruchomione w domu mogą dziś bardziej aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym – dzięki internetowi. Stwarza to okazję na bardzo ciekawe wzajemne wzbogacenie. Młodzi mogą uczyć starszych bezpiecznego posługiwania się internetem, starsi dzielić się mądrością i doświadczeniem życiowym.