Po uzyskaniu recognitio (uznanie, zatwierdzenia) Stolicy Apostolskiej, od 19 lutego 2016 r. obowiązuje Kościół w Polsce Dekret ogólny Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła i zastępuje dotychczasowe uregulowania dotyczące apostazji przyjęte 27 września 2008 r. jako Zasady postępowania w sprawie formalnego aktu wystąpienia z Kościoła.
Kościół boleje, z miłością oczekuje
Dekret zaznacza, że jednym z podstawowych obowiązków wiernego wobec Kościoła, do którego przynależy na mocy chrztu, jest zachowanie z nim wspólnoty (kan. 209 § 1 KPK). Obowiązek ten w najbardziej radykalny sposób narusza katolik, który dokonuje aktu odstępstwa od wspólnoty Kościoła, bądź jako heretyk (uporczywie po przyjęciu chrztu zaprzecza jakiejś prawdzie, w którą należy wierzyć wiarą boską i katolicką); jako apostata (całkowicie porzuca wiarę chrześcijańską), bądź jako schizmatyk (odmawia uznania zwierzchnictwa biskupa rzymskiego lub utrzymania wspólnoty z członkami Kościoła uznającymi to zwierzchnictwo). Dalej czytamy: „Kościół boleje z powodu porzucenia wiary chrześcijańskiej i odejścia ochrzczonych ze wspólnoty Kościoła, ale czerpiąc przykład od miłosiernego Boga z miłością oczekuje i przyjmuje tych, którzy do niego powracają”. Jednocześnie respektując wolny wybór co do zamiaru opuszczenia Kościoła przez wiernego, przypomina zasadę semel catholicus, semper catholicus (raz katolik, zawsze katolik).
Główną częścią dokumentu jest opis opisowi procedury wystąpienia z Kościoła. Oświadczenie woli o wystąpieniu z Kościoła wywołuje formalny skutek od chwili jego przyjęcia przez kompetentną władzę kościelną. Aby mogło być uznane za skuteczne, musi być wyrażone przez osobę pełnoletnią, zdolną do czynności prawnych i „w sposób świadomy i wolny”. Powinno być złożone osobiście w formie pisemnej u proboszcza swego miejsca zamieszkania (stałego lub tymczasowego). Oprócz danych personalnych „odstępcy” oraz informacji o dacie oraz parafii chrztu, oświadczenie musi „w sposób nie budzący wątpliwości wyrażać wolę i motywację zerwania wspólnoty z Kościołem”. Winno też zawierać informacje o tym, że osoba chcąca dokonać apostazji dokonuje tego aktu dobrowolnie, że świadomością konsekwencji jakie z tego faktu wynikają. W dekrecie nie ma już obowiązku stawiennictwa dwóch świadków, jako warunku koniecznego do złożenia oświadczenia, jak to było we wspomnianych zasadach dotyczących apostazji z 2008 r.
Podjąć starania duszpasterskie
Dokument zwraca uwagę, że proboszcz przyjmujący oświadczenie woli o wystąpieniu z Kościoła, jeśli to możliwe, powinien „przeprowadzić pełna troski rozmowę duszpasterską tak, aby rozeznać jakie są przyczyny decyzji składającego oświadczenie woli”. Zadaniem proboszcza jest podjąć starania duszpasterskie, by zachęcić potencjalnego apostatę do „porzucenia jego zamiarów i obudzenia wiary”, jak też poinformować „odstępcę” o konsekwencjach prawnych wynikających ze złożenia oświadczenia woli o wystąpieniu z Kościoła. Przede wszystkim chodzi o uświadomieniu zaciągnięcia kary ekskomuniki latae sententiae (kan. 1364 § 1 KPK), która powoduje niemożność sprawowania i przyjmowania sakramentów, zakaz wykonywania urzędów i posług w Kościele, sprawia, że nie można być chrzestnym, świadkiem bierzmowania, zawrzeć małżeństwa sakramentalnego, jak też zakazuje przy należności do katolickich ruchów i stowarzyszeń oraz powoduje, że apostata nie ma prawa do pogrzebu kościelnego.
Jeżeli oświadczenie woli spełnia wszystkie wymogi formalne i jest wyrazem wolnej, nieprzymuszonej woli i dowodem na porzucenia wspólnoty Kościoła przez „odstępcę”, kopia dokumentu zostaje przesłana do kurii biskupiej, a oryginał oświadczenia zostaje złożony w archiwum parafii. Po weryfikacji oświadczenia woli w kurii biskup miejsca poleca proboszczowi dokonanie stosownego wpisu do księgi ochrzczonych. Jeśli apostata przyjął chrzest w parafii, która należy do innej diecezji, wówczas ordynariusz miejsca przesyła informację o akcie wystąpienia z Kościoła do właściwego biskupa miejsca, a ten poleca dokonać wpisu miejscowemu proboszczowi. Dekret przytacza dokładna treść wpisu: Dnia…. w parafii…. w …. złożył (a)formalne oświadczenie woli o wystąpieniu z Kościoła katolickiego. Adnotacja ta musi być odtąd umieszczana na świadectwie chrztu. Nie wystawia się natomiast żadnego zaświadczenia potwierdzającego fakt wystąpienia z Kościoła. „Odstępca” może jednak otrzymać świadectwo chrztu z adnotacją o apostazji.
Należy zauważyć, że nie wywołuje skutków prawnych oświadczenie woli, jeżeli zostało przesłane droga pocztową czy elektroniczną lub zostało złożone przed urzędnikiem cywilnym. Jest to wyraźne nawiązanie do niedawnych sytuacji apostatów, którzy właśnie w ten sposób informowali proboszcza o swojej woli wystąpienia z Kościoła, a następnie zaskarżali przepisy kościelne, kwestionując m.in. konieczność stawiennictwa w parafii w obecności dwóch świadków. Niedawno Naczelny Sąd Administracyjny – o czym pisałem w „Ładzie Bożym” – uznał, że apostazji można dokonać jedynie według procedur kościelnych.
Możliwość powrotu
W omawianym dekrecie zaznaczono, że w razie niebezpieczeństwa śmierci zakaz przyjmowania sakramentów przez apostatę ulega zawieszeniu. Znajdując się w takiej sytuacji apostata podlegający karze ekskomuniki może otrzymać sakramentalne rozgrzeszenia, przyjąć namaszczenie chorych i przystąpić do Komunii świętej, jeżeli o to dobrowolnie poprosi i okaże postawę nawrócenia.
Ten kto wystąpił formalnym aktem ze wspólnoty Kościoła, popełnił apostazję, ma możliwość powrotu do pełnej wspólnoty Kościoła. Jeżeli chce to uczynić powinien zgłosić się do swojego proboszcza i złożyć pisemną prośbę, w której winien podać: dane personalne, dane dotyczące daty i miejsca chrztu oraz dacie i miejscu złożenia oświadczenia o wystąpieniu z Kościoła, jak też „krótką informację o okolicznościach i motywach wystąpienia z Kościoła oraz pragnienia powrotu do pełnej wspólnoty z nim. Jeżeli proboszcz uzna, że taka osoba jest gotowa do powrotu do życia sakramentalnego, zwraca się w jej imieniu do biskupa miejsca, który decyduje o uwolnieniu z ciążącej kary ekskomuniki. W razie pozytywnego rozpatrzenia prośby, proboszcz dokonuje w księdze ochrzczonych wpisu o powrocie danej osoby do pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim.
Przepisy zawarte w dekrecie KEP nieco uproszczono i usystematyzowano w sposób jasny i precyzyjny. Nie zawierają, jak to było wcześniej, elementu stawienia się „odstępcy” u proboszcza w towarzystwie dwóch świadków, co było warunkiem koniecznym do złożenia oświadczenia woli o wystąpieniu z Kościoła. Obecnie wystarczy, że apostata sam zgłasza i przedstawia proboszczowi takie oświadczenie woli.