Takie mamy skojarzenia z muzeami? Błąd! Współczesne muzea bardzo się zmieniają i w niczym nie przypominają już peerelowskich, skostniałych instytucji. To miejsca, w których czas można spędzić naprawdę ciekawie. Obchodzony właśnie Międzynarodowy Dzień Muzeów, w wielu miejscach łączony w Nocą Muzeów jest świetną okazją do tego, żeby przypomnieć o tym, co mamy na wyciągnięcie ręki. A – choć nam to spowszedniało – żyjemy przecież w miejscu, którego zazdrości nam cała Polska i do którego cała Polska pielgrzymuje jako do swojego źródła! Potem wystarczy tylko wziąć nasz przewodnik do ręki i odważyć się wyjść z domu – do muzeum.
Początki
Gnieźnieńskie Muzeum Początków Państwa Polskiego to pierwszy punkt obowiązkowy na muzealnej mapie każdego mieszkańca archidiecezji gnieźnieńskiej. Mieszczące się przy ul. Kostrzewskiego muzeum zajmuje się głównie średniowieczem i historią Gniezna. Jego powstanie wiąże się z prowadzonymi od 1948 r. badaniami archeologicznymi, które miały na celu udokumentowanie początków państwa polskiego i jego stolicy. W 1956 r. pierwsze zabytki z wykopalisk prezentowano w gnieźnieńskim oddziale Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, przy ulicy św. Jana. Dziesięć lat później zrodził się pomysł budowy pomnika Mieszka I i Bolesława Chrobrego – pomnikiem tym stał się kompleks budynków, mieszczących dziś muzeum i szkołę. Muzeum Początków Państwa Polskiego jako samodzielną instytucję powołano do życia w 1973 r. Pierwszą wystawę stałą w nowym gmachu otwarto uroczyście w marcu 1983 r. – była to pierwsza w Polsce wystawa wykorzystująca techniki multimedialne.
Najważniejsza dziś wystawa w muzeum to „Początki państwa polskiego”, Składają się na nią trzy moduły: „Państwo”, „Źródła” i „Kultura”. Wielkopolska jako kolebka polskiej państwowości, akcesja państwa Piastów do kręgu cywilizacji łacińskiej, Zjazd Gnieźnieński – wszystko to możemy tam obserwować przez pryzmat władzy, ale również archeologicznych źródeł i kultury materialnej. Dzięki spinającym ekspozycję filom poznać możemy nie tylko teksty dawnych kronikarzy, ale i komentarze współczesnych autorytetów, badających polskie średniowiecze. Jak wyglądał drewniany wał wokół Gniezna w czasach króla Chrobrego? Jak wyglądały księgi i pieczęcie? Jak ubierali się książęcy wojowie? Czym walczyli? To są pytania, na które odpowiedź wypada znać. A poznać ją można właśnie tutaj, słuchając jednocześnie najstarszych utworów muzycznych, znalezionych na terenie Polski, związanych z bohaterami Zjazdu Gnieźnieńskiego, czyli „Sacer Nidus – Święte Gniazdo”. Nuda? Na pewno nie tutaj.
Skarby
Trudno wyobrazić sobie, że można nie znać skarbów przechowywanych w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Trafić tu jest bardzo łatwo, muzeum mieści się na wzgórzu za katedrą. Niegdyś najcenniejsze przedmioty przechowywano w skarbcu katedralnym. Naczynia liturgiczne, szaty, księgi fundowali biskupi albo przywozili w darach książęta i królowie. Przez wieki uzbierało się mnóstwo przepięknych przedmiotów: relikwiarzy, kielichów, monstrancji, pierścieni biskupów, ornatów. Dzisiejsze muzeum, powołane do życia decyzją kard. Józefa Glempa w 1991 r. jest spadkobiercą i kontynuatorem dawnego skarbca. Oprócz zbiorów złotniczych znaleźć tu można także największą w Polsce ekspozycję portretów trumiennych z rekonstrukcją katafalku, zbiory malarstwa z obrazami Malczewskiego i Wyczółkowskiego czy zbiory drewnianych rzeźb świętych. Jeśli ktoś nie wie, jak wyglądała gnieźnieńska katedra przez wojną; jeśli ktoś nie wie, w jaki sprytny sposób chroniono i zamykano skarby kapituły katedralnej – koniecznie powinien poświęcić trochę czasu na odwiedzenie Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Na pewno nie będzie to czas stracony.
U Piastów
Starsze pokolenia poczują się usprawiedliwione: dawniej nie organizowano tam wycieczek szkolnych. Usprawiedliwienia są nieco na wyrost: wszak Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy działa już od ponad 40 lat. Jeśli nie w czasach szkolnych, trzeba odwiedzić je teraz. Obowiązkowo, bo miejsce nie tylko jest ciekawe, ale również pozwala dotknąć najgłębszych początków polskości.
Pierwsze badania – nieudolne – prowadzono na Ostrowie Lednickim już w 1845 r. Później, w latach trzydziestych XX w. znaleziono tu cmentarzysko, następnie ślady po bramie wjazdowej, wreszcie, w 1962 r. odkryto kamienną budowlę – kościół grodowy. Uruchomienie przeprawy promowej umożliwiło zwiedzanie wyspy. Pałac z kaplicą i dwoma basenami chrzcielnymi to najważniejsze miejsca na wyspie: być może właśnie w tym miejscu ochrzczony został książę Mieszko i jego dwór.
Myliłby się jednak ten, kto by sądził, że Muzeum Pierwszych Piastów to jedynie wyspa. Gdyby chcieć zwiedzić wszystkie ekspozycje do muzeum należące, nie wystarczyłoby dnia. Nieopodal, w Dziekanowicach, znajduje się Wielkopolski Park Etnograficzny, czyli rekonstrukcja wielkopolskiej wsi z chałupami, kościołem, cmentarzem i dworem. Wejście do skansenu jest podróżą w czasie: układ przestrzenny przypomina wieś z XIX w., wszystkie chałupy są w pełni wyposażone, od mebli po kwiaty na stolikach, są nawet ule i gospodarskie zwierzęta.
W Gieczu odwiedzić można Rezerwat Archeologiczny Gród Piastowski. W tej mało dziś znanej wsi przed najazdem Brzetysława znajdował się luksusowy gród, będący najprawdopodobniej rodową siedzibą dynastii piastowskiej: bogaty, z kamiennymi fundamentami, z przedromańskim kościołem grodowym, z osadą targową. Kto by się spodziewał, że serce dynastii biło w miejscu, o którym tak niewielu współczesnych słyszało?
My wiemy o tym dzięki pracy archeologów. Kto zaś interesuje się tym, w jaki sposób pracują archeolodzy, powinien pojechać do Grzybowa. Tam wejść można do wykopu, można przyjrzeć się narzędziom pracy badaczy i metodzie dokumentacji znalezisk. Przez specjalne wizjery zajrzeć można nawet w głąb ziemi, żeby samemu na chwilę poczuć się archeologiem. Na końcu wreszcie przyjrzeć się można temu, co dzieje się z zabytkiem po jego wydobyciu z ziemi aż do momentu prezentacji na wystawie. I niech się tylko ktoś odważy westchnąć, że to nuda…
Muzeum Początków Państwa Polskiego
ul. Kostrzewskiego 1, Gniezno
Zwiedzanie od wtorku do niedzieli w godz. 9.00–18.00.
W niedzielę wstęp wolny.
Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej
ul. Kolegiaty 2, Gniezno
Zwiedzanie od poniedziałku do soboty w godz. 9.00–17.00.
W niedzielę w godz. 9.00–16.00.
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
Dziekanowice 23
Przeprawa promowa na wyspę co pół godziny lub bez przerwy (przy większym ruchu turystycznym).
Zwiedzanie od wtorku do piątku w godz. 9.00–18.00, soboty i niedziele 10.00 – 18.00.
W piątek wstęp wolny.
Grodziszczko, Dominowo
Grzybowo 10A, Września
Zwiedzanie od wtorku do niedzieli w godz. 9.00–17.00.
W piątek wstęp wolny.