Przełomowym dla dialogu Kościoła katolickiego z niewierzącymi był pontyfikat papieża Jana XXIII. Jego inicjatywy kontynuował Paweł VI i kolejni papieże. Kierunki dialogu z ludźmi zaprzeczającymi istnieniu Boga i niewierzącymi w Niego określa uchwalona na II Soborze Watykańskim Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes oraz inne dokumenty.
Papież Jan Paweł II podkreślał, że fundamentem dialogu z niewierzącymi winna być świadomość faktu, że wszyscy stanowimy jedną rodzinę ludzką. Dialog ów ma być prowadzony poprzez wszelkiego rodzaju spotkania i porozumiewanie się między osobami, grupami, wspólnotami w celu lepszego zrozumienia prawdy lub poprawienia stosunków międzyludzkich. Ma odbywać się w atmosferze szczerości, poszanowania osób i wzajemnego zaufania.
25 kwietnia we Włocławku odbyły się obrady Komitetu Komisji Episkopatu Polski ds. Dialogu z Niewierzącymi, którego przewodniczącym jest biskup włocławski Wiesław A. Mering. Do udziału w debacie zaproszeni zostali profesorowie UKSW w Warszawie: ks. Waldemar Chrostowski i ks. Leonard Fic. Prelegenci odnieśli się do istoty dialogu Kościoła katolickiego z niewierzącymi oraz z wyznawcami innych religii. Według ks. prof. Chrostowskiego dialog domaga się od wierzących autentycznego poczucia tożsamości chrześcijańskiej, wysokiej świadomości faktu, że chrześcijaństwo nie jest ideologią, filozofią ani koncepcją. „Mamy być tym, kim jesteśmy, a nie kim chcą nas widzieć inni” – podkreślił ks. Chrostowski. Opierając się na wypowiedziach papieża Benedykta XVI, wyjaśnił istotę nierozdzielnego związku między dialogiem a ewangelizacją, która powinna być świadectwem głębokiej więzi chrześcijanina z Jezusem Chrystusem. Zdaniem prelegenta wielu ludzi nawet nie próbuje odpowiedzieć sobie na fundamentalne pytanie: dlaczego wierzę w Boga? Dlaczego nie wierzę w Boga? Jakie są powody mej wiary czy niewiary? To są kluczowe pytania, stanowią punkt wyjścia do prowadzenia dialogu.
Teologiczne podstawy dialogu Kościoła katolickiego z niewierzącymi i dialogu międzyreligijnego przedstawił ks. prof. Leonard Fic. Zaznaczył on, że pojęcie dialogu jako pierwszy wprowadził do nauczania Kościoła papież Paweł VI, w wydanej w 1964 r. encyklice Ecclesiam suam. (O drogach, którymi Kościół katolicki powinien kroczyć w dobie obecnej przy pełnieniu swej misji). Prelegent wymienił dokumenty II Soboru Watykańskiego inspirowane encykliką Ecclesiam suam, zachęcające do dialogu międzyreligijnego, m.in. deklarację Nostra eatate. Opierając się na treściach tych dokumentów, przedstawił wymagania odnośnie do prowadzenia dialogu w jego różnych formach: dialogu życia, dzieł, wymiany teologicznej i doświadczenia religijnego.
„Gdy w Niemczech objął władzę narodowy socjalizm, spodziewałem się, że uniwersytety, które zawsze głosiły, iż bronić będą prawdy i sprawiedliwości, wezmą mnie w obronę. Ale uniwersytety milczały. Zwróciłem się do wydawców dzienników nie narodowo-socjalistycznych, które stale się podawały za obrońców prawa. Ale i dzienniki milczały. Potem wzywałem na pomoc wielkie umysły świata literackiego, piastunów i przywódców kultury niemieckiej. Oni to bowiem sławili głośno i często wolność współczesnego człowieka. Na próżno! I oni pozostali głusi na moje wezwania głusi. Tylko Kościół przeciwstawił się Hitlerowi.
Wcześniej zbytnio się nie interesowałem Kościołem, ale teraz mam dla niego wielki szacunek i żywię podziw. Jedynie Kościół odważył się wziąć w obronę prawo i poprzeć wolność ducha. To wszystko tłumaczy, czemu teraz zwracam oczy ku Kościołowi, którego dawniej nie doceniałem”.
Prof. Albert Einstein,
fizyk, twórca teorii względności, laureat Nagrody Nobla