Rocznica stulecia nadania katedrze włocławskiej tytułu bazyliki mniejszej obchodzona była w oprawie należnej wielkiej randze tego wydarzenia. W przeddzień głównych uroczystości, które miały miejsce w niedzielę 21 października, otwarto w Muzeum Diecezjalnym wystawę „Skarbiec katedry we Włocławku”.
Na wystawie zaprezentowano wybór złotniczych sprzętów liturgicznych, przechowywanych od stuleci w świątyni biskupów włocławskich. Było to doniosłe wydarzenie, zważywszy że wystawienie skarbów katedralnych na widok publiczny odbyło się dopiero drugi raz. Pierwszą okazją była wizyta Ojca Świętego Jana Pawła II we Włocławku, dla której uczczenia Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej zorganizowało w 1991 r. największą w swej historii wystawę „Skarby diecezji włocławskiej” (przeniesioną w tym samym roku do Muzeum Archidiecezjalnego w Warszawie). Obecna okazja dała bezpośredni pretekst do prezentacji katedralnych zabytków sztuki. Podniesienie katedry włocławskiej do rangi bazyliki mniejszej było m.in. docenieniem walorów jej zabytkowego wyposażenia i piękna liturgii. Świadectwem tego są argentaria prezentowane na wystawie.
Skarbiec bazyliki włocławskiej stanowi jeden z najcenniejszych zbiorów zabytkowego złotnictwa w Polsce. Wartość gromadzonych przez stulecia sprzętów liturgicznych można określać pod kątem historycznym, artystycznym i materialnym. Bardzo istotne jest, że znaczna część zabytków spełnia swoje funkcje do dziś i w dalszym ciągu służy liturgii. Skarbiec katedry jest organizmem żywym, który funkcjonuje od czasów ustanowienia stolicy biskupiej we Włocławku. Wiele ze zgromadzonych i do dziś użytkowanych sprzętów pamięta ważne wydarzenia, często związane z konkretnymi faktami i osobami.
Obecny stan skarbca nie odzwierciedla jego pierwotnego bogactwa. Przyczyniły się do tego kataklizmy dziejowe – począwszy od wojen szwedzkich, a skończywszy na II wojnie światowej, w czasie których wiele zabytków stracono bezpowrotnie. Jednym z przykładów jest zaginiona w czasie ostatniej wojny monstrancja, ufundowana dla katedry przez króla Stefana Batorego. Oprócz szczęśliwie zachowanych w skarbcu przedmiotów wyobrażenie o jego pierwotnej świetności dają najcenniejsze w Polsce zabytki rzemiosła artystycznego, pochodzące z Włocławka, a znajdujące się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie: czara włocławska z X w. i relikwiarz włocławski z XII w. Obydwa bezcenne przedmioty znajdowały się prawdopodobnie na wyposażeniu pierwszej katedry włocławskiej.
Na przestrzeni dziejów stan skarbca katedralnego ulegał nieustannym zmianom. Z jednej strony jego zasobność wzrastała, a z drugiej czerpano z niego dla doraźnych potrzeb. I tak zjawiskiem powszechnym było pozyskiwanie kruszców z dawnych wyrobów dla aktualnych fundacji. Przykładem w tym względzie może być monstrancja fundowana
w 1638 r. przez bp. Macieja Łubieńskiego, który uzyskał na ten cel od kapituły szczerozłoty kielich bp. Jana Karnkowskiego. Do zasobów skarbca sięgnięto w 1744 r., pozyskując srebro do wykonania Tronu Eucharystycznego, który jest jednym z najokazalszych wyrobów złotniczych w Europie.
Większość zabytków przechowywanych w skarbcu katedralnym została wykonana przez złotników toruńskich i gdańskich. Reprezentowane są tu także wyroby warsztatów krakowskich i poznańskich. W skarbcu nie brakuje wyrobów importowanych. W okresie renesansu sprowadzano wyroby przodującego w Europie ośrodka złotniczego, jakim był Augsburg. W końcu XVI w. bp Hieronim Rozrażewski przywiózł z Rzymu do Włocławka pierwsze barokowe formy świeczników, na których wzorowali się polscy złotnicy przez następne trzy stulecia. Ostatni zbiór zagranicznych wyrobów złotniczych zakupił w 1944 r., na aukcji w Londynie, bp Karol Radomski, spodziewając się zastać po wojnie pusty skarbiec katedralny.
Na wystawie we włocławskim Muzeum Diecezjalnym zaprezentowano ponad 60 zabytków, które zostały rozmieszczone chronologicznie w trzech największych salach obejmujących średniowiecze, czasy nowożytne i najnowsze. Ekspozycję otwierają insygnia wydobyte w 1892 r. z grobu bp. Macieja z Gołańczy (zm. 1368), a zamyka komplet liturgiczny, wykonany w 2007 r. na pamiątkę stulecia nadania katedrze włocławskiej tytułu bazyliki mniejszej.
Wystawa będzie czynna do końca roku we wtorki i piątki od godz. 9 do 14, w soboty od godz. 9 do 13. Telefon kontaktowy (054) 231-30-40.
Piotr Nowakowski
kustosz Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, autor wystawy