Karl Dedecius był głębokim, znacznie dalej niż wielu mu współczesnych, myślącym humanistą, nie tylko znawcą, ale prawdziwym wielbicielem polskiej literatury i wielkim orędownikiem autentycznego zbliżenia polsko-niemieckiego. Bardzo chętnie nazywał siebie budowniczym mostów, a działalność translatorska była dla niego swego rodzaju życiową misją.
Zburzony spokój
Urodził się 20 maja 1921 r. w Łodzi w rodzinie niemieckiej. Jego matka pochodziła z południowoniemieckiej Szwabii, a ojciec z niemiecko-czeskiej rodziny z Sudetów. Młody Karl Dedecius wychowywał się w duchu poszanowania dla innych, niezależnie od ich przynależności narodowej, religijnej czy społecznej. Sprzyjała temu zarówno atmosfera w domu rodzinnym, jak i codzienne życie w ówczesnej Łodzi, zróżnicowanej ludnościowo pod wieloma względami. Niezwykle istotnym dla całego życia Dedeciusa była nauka w polskim humanistycznym Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego, podczas której poznał i pokochał literaturę polską. Jak sam wspominał, wśród jego kolegów klasowych byli Polacy, Niemcy, Żydzi, Francuzi i jeden Rosjanin.
Wybuch wojny zaburzył spokojne życie młodego Dedeciusa. Jako polski obywatel narodowości niemieckiej został wcielony najpierw do Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst), a następnie do Wehrmachtu. Wojenna zawierucha zaprowadziła go na front wschodni, gdzie ranny pod Stalingradem trafił do sowieckiej niewoli. Zwolniono go w 1950 r., a ponieważ w Łodzi nie miał do kogo i do czego wracać, udał się do Weimaru, leżącego na terenie nowo powstałej NRD, gdzie czekała na niego jego narzeczona. Dwa lata później udało im się wyjechać do Frankfurtu nad Menem w Niemczech Zachodnich, gdzie Dedecius podjął pracę w towarzystwie ubezpieczeniowym.
Dopiero wtedy, zarabiając w ciągu dnia na utrzymanie czteroosobowej rodziny, mógł w wolnym czasie, niejako hobbystycznie, oddać się przekładaniu literatury polskiej na język niemiecki. Pierwszy tomik poezji polskiej wydał w 1959 r., zaopatrując go w wymowny tytuł Lektion der Stille (Lekcja ciszy). Złożyły się na niego najnowsze wiersze młodego wówczas pokolenia poetów, m.in. Konstantego I. Gałczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Mieczysława Jastruna, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza i innych. Jako wydawca i tłumacz tej antologii, Dedecius zdobył sobie uznanie nie tylko wśród wtajemniczonych, ale także wśród szerszego grona czytelników niemieckich, co przełożyło się na kolejne wydania także innych polskich autorów w RFN.
Zbliżenie kultur i języków
Po przejściu na emeryturę w 1980 r. Karl Dedecius został założycielem i pierwszym dyrektorem (do 1998 r.) „Deutsches Poleninstitut” (Niemiecki Instytut Kultury Polskiej) w Darmstadt. Podstawowym zakresem działalności tej instytucji była i nadal jest popularyzacja kultury polskiej w Niemczech i kontaktów polsko-niemieckich.
W trakcie swojej działalności translatorskiej Karl Dedecius przełożył na język niemiecki dzieła ponad 300 polskich autorów, wydając kilkadziesiąt antologii i tomów indywidualnych poszczególnych pisarzy. Był także autorem esejów o literaturze polskiej oraz refleksji o charakterze teoretycznym na temat przekładu literackiego. Za dzieło jego życia należy uznać przede wszystkim 50-tomową serię „Polnische Bibliothek” (Biblioteka Polska) i siedmiotomowy cykl wydawniczy „Panorama der polnischen Literatur” (Panorama literatury polskiej).
Odnosząc się do swojej działalności, Karl Dedecius nieraz powoływał się na postać i dzieło św. Hieronima, który podobnie jak on, swoje życie i działalność poświęcił zbliżaniu ludzi różnych kultur i języków. Jego działalność spotkała się z wielkim uznaniem zarówno w Polsce, jak i w Niemczech, co przejawiało się przyznaniem wielu nagród i uhonorowaniem zaszczytnymi tytułami. Niektóre z nich przyznano w ramach współpracy polsko-niemieckiej, co laureatowi musiało przynieść szczególną satysfakcję i poczucie owocnego dokonania dzieła. Wśród najbardziej prestiżowych nagród przyznanych Karlowi Dedeciusowi znalazły się: „Friedenspreis des Deutschen Buchhandels” (Nagroda Pokojowa Księgarzy Niemieckich, 1990 r.), „Deutscher Nationalpreis” (Niemiecka Nagroda Narodowa) – wspólnie z arcybiskupem Alfonsem Nossolem (2010 r.), Nagroda im. Samuela Bogumiła Lindego – wspólnie ze Zbigniewem Herbertem (1997 r.) i Order Orła Białego (2003 r.). Karl Dedecius jest Honorowym Obywatelem dwóch polskich miast – Łodzi (1992 r.) i Płocka (1994 r.) oraz doktorem honoris causa sześciu uniwersytetów, dwóch niemieckich i czterech polskich, w tym – już od 1987 r. – Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
dr hab. Marek Rajch
adiunkt w Zakładzie Polsko-Niemieckich Stosunków Literackich na Uniwersytecie Adama Mickiewicza. Specjalista w zakresie historii literatury niemieckiej.