Jerycho (Tell es-Sultan): jedno z najstarszych miast świata, oaza w dolinie rzeki Jordan. W księgach Starego Testamentu nazywane jest miastem palm. Zdobyte i spalone przez Jozuego, następcę Mojżesza. Miasto, w którym umiera Herod Wielki, król Judei.
Jerycho to ważne miejsce badań archeologicznych, budzące liczne kontrowersje wokół realności biblijnego przekazu. Najstarsze Jerycho reprezentuje kultura natufijska (ok.10500–8500 p.n.e.). Jej mieszkańcy byli pierwszymi osadnikami w Palestynie, którzy zakładali osady zamieszkiwane przez większą część roku. Liczebność osady wynosiła kilkaset osób. Ich schronienie stanowiły zabudowania wzniesione na planie owalnym.
We wczesnej fazie neolitu wyróżniamy tzw. neolit przedceramiczny (ok.8500–6300 p.n.e.). Określenie to odnosi się do okresu, w którym ludność zajmowała się uprawą zbóż, mimo że nie potrafiła jeszcze wytwarzać naczyń. Może się to wydawać się nieco zaskakujące, gdyż wcześniejsze ustalenia badaczy zakładały, że uprawa ziemi i rozwój garncarstwa wykształciły się w tym samym czasie. Oprócz rolnictwa dominowała hodowla zwierząt i zbieractwo.
W okresie neolitu przedceramicznego osada w Jerycho otoczona była kamiennym murem (wys. 4 m, szer. 1,8 m u podstawy i 1,6 m w partii szczytowej). Dodatkowe wzmocnienie stanowiła wycięta w skale fosa, szeroka na 8 m, ponaddwumetrowej głębokości. W owym czasie wzniesiono również kamienną basztę; mierzyła ok. 10 m wysokości, 9 m szerokości u podstawy, a 7 m w najwyższej części. Wyposażona była w wewnętrzne schody, tworzące ok. 20 stopni z pojedynczych bloków kamiennych. Do wieży prowadziło wejście wysokości ok. 1,7 m. Obiekt został wzniesiony w obrębie osady. Prawdopodobnie pełnił funkcję religijną, natomiast nie był – jak wcześniej sugerowano – zbiornikiem na wodę lub ziarno. Mur pełnił raczej rolę ochronną przed wodą i mułem, a nie przed najeźdźcami.
Podobne kamienne wieże odkryli polscy badacze w osadzie Tell Qaramel w Syrii. Założenia z paleniskami i kamiennymi ławami wewnątrz, miały według prof. Ryszarda F. Mazurowskiego charakter kultowy. W świetle danych archeologicznych są to najstarsze tego typu budowle na świecie.
W owym okresie surowiec budowlany stanowił kamień i cegła suszona. Początkowo domy były jednoizbowe na planie owalnym, z paleniskiem i gipsową podłogą. Z czasem, w wyniku wznoszenia wewnętrznych ścianek działowych, wzrastała liczba pomieszczeń. W okresie późniejszym plan owalny zastąpiono prostokątnym, gdzie podłoga pokryta gipsem była niejednokrotnie polerowana i dekorowana.
Ciekawym zjawiskiem jest kult zmarłych, których chowano pod podłogą domu. Część odnalezionych szkieletów była pozbawiona głów. Czaszki pokrywano gipsem lub gliną, a następnie uzupełniano starannie dekoracją, np. wypełniając oczodoły muszlami ślimaka. Odnalezione czaszki w szerszym kontekście mogą być dowodem na istnienie określonego obrządku religijnego. Jednocześnie mogą wskazywać na symboliczny charakter obiektów pozostających świadectwem po zmarłych mieszkańcach. Różnorodna dekoracja czaszek może sugerować chęć odtworzenia indywidualnych rysów twarzy poszczególnych osób. Wskazuje na to użycie barwnika czerwonego i czarnego w celu zaznaczenia włosów na głowie i twarzy, ponadto podkreślenie charakterystycznych cech: źrenic, podbródka, policzków i uwydatnienie czoła, odmiennych na każdym z odkrytych obiektów. Pozostałe partie twarzy pokryte były gipsem. Podobne praktyki stosowano na innych obszarach Lewantu. Wyposażenie grobowe było rzadkie. Z reguły ograniczało się do kościanych przedmiotów, np. igieł. Ponadto odkryto gipsowe posągi – niemal naturalnych rozmiarów – z podobną dekoracją twarzy. Prawdopodobnie pełniły ważną rolę w obrządku kultowym.
Realizowane projekty badawcze potwierdzają wielokrotne zniszczenie miasta, a pozyskane materiały archeologiczne pozwalają odpowiedzieć na pytania dotyczące prawdziwości biblijnego przekazu. Wydany Jozuemu Boski nakaz zniszczenia Jerycha pozostaje symbolem relacji świata nadprzyrodzonego i ludzkiego.