Jako autor artykułów składających się na zaplanowany przez redakcję cykl pt. „Spotkania z archeologią”, postaram się nakreślić Państwu obraz świata pełnego fascynujących odkryć archeologicznych i emocji towarzyszących jego przemierzaniu. W naszej wędrówce pojawią się intrygujące pytania, na które dotąd nie znaleziono odpowiedzi.
Archeologia jest dyscypliną naukową pozwalającą na odkrywanie przeszłości, natomiast analiza naukowa odkrytego materiału umożliwia zrozumienie zachodzących procesów przemian kulturowych, wzbogacając nas w wiedzę o sposobie życia i wykorzystania środowiska naturalnego przez naszych przodków. Należy pamiętać, że interpretacja i uporządkowanie odkrytych świadectw materialnych sprawia niejednokrotnie olbrzymie trudności.
Badania wykopaliskowe wiążą się z doborem odpowiednich metod działania w zależności od charakteru badanego stanowiska archeologicznego. Niezwykle ważne jest bardzo dokładne dokumentowanie każdego etapu eksploracji w postaci fotografii, rysunków i opisów. Musimy pamiętać, że prowadzone prace niszczą pierwotny układ obiektów, w związku z tym właściwie przeprowadzone badanie umożliwi – nie tylko odkrywcy, ale i innym badaczom - weryfikację wniosków w późniejszym czasie.
Metody datowania i ich podstawowe założenia będę opisywał sukcesywnie podczas kolejnych spotkań, opierając się na konkretnych przykładach zastosowania na charakteryzowanym stanowisku. Dzięki niezależnym sposobom mierzenia upływu czasu, będziemy w stanie określić przybliżony okres trwania zjawiska przy jednoczesnym wyodrębnieniu obszaru jego występowania. Poznamy m.in. założenia datowania radiowęglowego, dendrochronologii oraz palinologii. Nakreślenie obrazu życia dawnych społeczeństw wiąże się ściśle z rekonstrukcją środowiska naturalnego, w którym funkcjonowały. Aby zrozumieć istotę ich poczynań, musimy poznać otoczenie naszych przodków, niejednokrotnie przez nich dostosowywane do własnych potrzeb.
Od 1978 r. na terenie Polski realizowane jest przedsięwzięcie o nazwie Archeologiczne Zdjęcie Polski. Ma ono na celu identyfikację stanowisk archeologicznych, głównie podczas prowadzonych tzw. badań powierzchniowych, czyli obserwacji i pozyskiwaniu materiału archeologicznego, głównie ceramiki z zaoranych powierzchni gruntu w porach wiosenno-jesiennych. Zgromadzone w ten sposób informacje zostają naniesione na mapy oraz Karty Ewidencji Stanowiska Archeologicznego. W przyszłości dostępność do tego rodzaju dokumentacji w ramach Geograficznego Systemu Informacyjnego (GIS) umożliwi korzystanie z powyższego zasobu danych za pomocą internetu. Będzie to szczególnie przydatne nie tylko dla badań naukowych, ale i w planowaniu przestrzennym na danym terenie. Ewidencja badań archeologicznych prowadzona jest przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków (KOBiDZ) w Warszawie, do którego należy również Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego. Ponadto jednostka ta dokonuje oceny zagrożeń dla stanowisk archeologicznych i zabytków.
W ramach ochrony dziedzictwa kulturowego jesteśmy zobowiązani do przestrzegania określonych przepisów prawnych mających na celu wyeliminowanie, ograniczenie lub złagodzenie negatywnych skutków działań człowieka na zasoby kulturowo-historyczne oraz środowiskowe. W okresie wzmożonej aktywności budowlanej, zastosowania zmechanizowanego rolnictwa oraz zniszczeń, jakich dokonują poszukiwacze skarbów za pomocą wykrywaczy metali, szczególnie ważne staje się gromadzenie informacji oraz zabezpieczenie świadectw archeologicznych dla nas i dla przyszłych pokoleń.
Podczas kolejnego spotkania, znacznie barwniejszego, gdyż wkraczającego już bezpośrednio w granice przeszłości, „uzbrojeni w łopatę i przenikliwość własnego umysłu” będziemy szukać odpowiedzi, wydzierać ziemi tajemnice i być może na nowo próbować interpretować to, co przeminęło. Z nadzieją, że znajomość przeszłości pomoże nam właściwie kreować przyszłość.