W XVII w. zaczęła się wytwarzać tradycja stałych pielgrzymek pieszych do Częstochowy. Doroczna pielgrzymka piesza z Krakowa, wychodząca z kościoła oo. Reformatów – według tradycji żyjącej wśród pielgrzymów – zapoczątkowana została przez króla Jana III Sobieskiego, który po zwycięstwie pod Wiedniem w 1683 r. zarządził pielgrzymkę pieszą z Wawelu na Jasną Górę.
Zjawisko to znacznie nasiliło się w XVIII w. Najbardziej znana obecnie i najliczniejsza pielgrzymka warszawska sięga roku 1711. Wówczas to Bractwo Pana Jezusa Pięciorańskiego przy kościele paulińskim pw. Ducha Świętego poprowadziło pielgrzymkę na Jasną Górę w imieniu Warszawy w intencji ocalenia jej przed epidemią i złożyło w imieniu miasta wotum.
Ważnym momentem rozwoju ruchu pielgrzymkowego było doprowadzenie do Częstochowy linii kolei warszawsko-wiedeńskiej w 1846 r. Na przełom XIX i XX w. przypadają początki jasnogórskich pielgrzymek grup zawodowych i tak zwanych stanowych. Pod koniec okresu międzywojennego do sanktuarium przybywało rocznie około 1 mln pielgrzymów.
Pielgrzymki akademickie
W 1936 r. zapoczątkowano coroczną pielgrzymkę młodzieży akademickiej i mimo wojny i okupacji studenci kontynuowali tę tradycję w warunkach konspiracji. Co roku na Jasną Górę przybywało kilkudziesięciu reprezentantów młodzieży, odnawiając akademickie ślubowanie. 24 maja 1942 r. wśród 19 delegatów było trzech z Krakowa: Tadeusz Ulewicz, Wojciech Żukrowski i Karol Wojtyła. Szczęśliwie – zachowała się karta wpisowa tej pielgrzymki.
Po II wojnie światowej ruch pielgrzymkowy przechodził różne fazy, zależnie od sytuacji politycznej i uwarunkowań społecznych. 8 września 1946 r. prymas Polski kard. August Hlond wraz z Episkopatem w obecności miliona wiernych dokonał na Jasnej Górze poświęcenia narodu polskiego Niepokalanemu Sercu Maryi. Akt ten łączył się z poświęceniem świata Niepokalanemu Sercu Maryi, jakiego dokonał papież Pius XII 31 października 1942 r.
Najważniejszy pielgrzym
W okresie powojennym organizacja pieszych pielgrzymek napotykała na utrudnienia i szykany ze strony władz. Wyraźne ożywienie pielgrzymek nastąpiło dopiero w latach 70., a przełomowy okazał się rok 1976, początkujący obchód jubileusz 600-lecia Jasnej Góry. Tak jak w czasach zaborów, piesze pielgrzymki do stóp Królowej Narodu Polskiego stały się symbolem identyfikacji narodu z Kościołem. Najważniejszym okazał się moment wyboru Papieża Polaka i jego wizyty w Polsce, zwłaszcza te na Jasnej Górze.
Od czasów pierwszej pielgrzymki Ojca Świętego Jana Pawła II Jasną Górę odwiedza rocznie 4-5 mln pielgrzymów. Rekordowa frekwencja – 7 mln przypadła na rok 1991, kiedy na Jasnej Górze odbywał się VI Światowy Dzień Młodzieży. Na samo spotkanie z Papieżem w dniach 14-15 sierpnia przybyło wówczas 1,7 mln młodych z blisko 90 krajów.
Nie tylko w święta maryjne
Obecnie różnego rodzaju pielgrzymki na Jasną Górę organizuje 80 proc. polskich parafii. W sanktuarium notuje się obecność pielgrzymów z ponad 80 krajów świata. Najwięcej pątników przybywa podczas głównych uroczystości maryjnych: 3 maja – Matki Bożej Królowej Polski, 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, 26 sierpnia – Matki Bożej Częstochowskiej i 8 września – Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Fenomenem religijnym pozostają pielgrzymki piesze na Jasną Górę. Dziś do Częstochowy wiedzie ponad 50 szlaków pielgrzymkowych, które przecinają całą Polskę, a ich długość waha się od kilku kilometrów do kilkuset. Od kilku lat na Jasną Górę przychodzą pielgrzymki z Czech i Słowacji.