Choć Polska leży poza głównymi strefami aktywności sejsmicznej, nie jest wolna od trzęsień ziemi. Pojawiają się one co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat, jednak nie są to zjawiska katastrofalne w skutkach. Pierwsze trzęsienie, o którym wiemy, miało miejsce prawie tysiąc lat temu w Karkonoszach. Od tamtego czasu mieliśmy w naszym kraju już ponad 80 wstrząsów. Jednak dla większości z nas trzęsienie ziemi, którego niedawno doświadczyli mieszkańcy Podhala, było zaskoczeniem.

Trzęsienia ziemi są przejawem procesów zachodzących we wnętrzu naszego globu. Powstają w wyniku ruchu płyt tektonicznych, na których położona jest ziemia. Zgodnie z teorią tektoniki, skorupa ziemska spoczywa na kilkunastu płytach o różnej wielkości i grubości sięgającej ok. 100 kilometrów. Płyty położone są zarówno pod kontynentami, jak i oceanami. Często zmieniają swoje wzajemne położenie, w niektórych miejscach odsuwając się od siebie, a w innych napierając i zderzając się ze sobą. Zdarza się też, że płyty stoją w miejscu, gdyż hamuje je siła tarcia. Kiedy naprężenia stają się zbyt duże, następuje pęknięcie uruchamiające płyty, co powoduje trzęsienie. W tym momencie powstają fale sejsmiczne, które rozchodzą się od epicentrum, czyli punktu na powierzchni ziemi położonego prostopadle nad ogniskiem trzęsienia.

Gmachy waliły się na ziemię…

Pierwszy wstrząs tektoniczny, o którym wiemy, miał miejsce w Polsce w 1011 roku w Karkonoszach. W połowie XV wieku doszło do największego jak do tej pory wstrząsu, które ówczesny kronikarz tak opisał: "Roku 1443 5 czerwca po południu, stało się wielkie drżenie ziemi w pośród strasznych grzmotów tak, że w mieście Krakowie wszystkie mury od trzęsienia jakby zwalić się miały i straszny sprawiały łoskot, a w wielu miejscach na murach i sklepieniach pokazały się niemałe szpary i pęknięcia, leciały cegły i kamienie". Choć jego epicentrum zlokalizowano w Sudetach, to poważnych uszkodzeń doznały budynki we Wrocławiu i Krakowie, czyli daleko od tego miejsca.
Kolejne trzęsienie ziemi na terenach polskich, a które odnotowano, miało miejsce 27 lutego 1786 roku w Krakowie. Korespondent "Gazety Warszawskiej" opisywał to wydarzenie: "Na powierzchni, miejscami pojawiły się rozpadliny, pękały mury, poruszyły się wieże i dzwony, śpiący ludzie spadali z łóżek". Bardzo silne trzęsienie ziemi wystąpiło na obszarze Sudetów w 1895 roku. Jego epicentrum miało miejsce w rejonie miejscowości Dzierżoniów, Bielawa, Strzelin. W wielu budynkach powstały rysy, zawaliły się kominy, spadały dachy. W nieco bliższym dla nas czasie, bo w lutym i marcu 1932 roku, liczne wstrząsy sejsmiczne o niewielkich natężeniach miały miejsce w czterech rejonach: płockim, podlaskim, lubelskim, świętokrzyskim. Przez następne sześćdziesiąt lat panował względny spokój, drgania były wykrywalne jedynie przez urządzenia pomiarowe.
W latach 1992-1993 w rejonie Beskidu Niskiego i Sądeckiego, a jesienią 1995 roku w rejonie Domańskiego Wierchu i Doliny Białki wystąpiła seria wstrząsów, które miały podobną siłę i czyniły podobne szkody jak w poprzednich wiekach. Zjawisku towarzyszył głuchy huk spod ziemi, drżenie ścian, przesuwanie się ciężkich mebli, kołysanie i podnoszenie się łóżek wraz z podłogą oraz spadanie kwiatów doniczkowych z parapetów. Na zewnątrz budynków pojawiły się rysy w ścianach grubości 1-2 mm oraz popękały szyby.

Siła zależy od położenia

Aby określić intensywność wstrząsu, należy uzyskać wiarygodny i dostatecznie szczegółowy opis jego konsekwencji sporządzony na podstawie spostrzeżeń naocznych świadków. Zjawisko mierzy się najczęściej w skali Richtera, która służy do pomiaru siły wstrząsu w epicentrum. Choć skala jest otwarta, w praktyce nie spotyka się trzęsień większych jak 9,5 stopnia. Dzięki temu wiemy, czy było ono lekkie, silne, niszczące lub katastrofalne.
Drgania o sile 2-3 stopni wyczuwane są przez pojedyncze osoby, np. na wysokich piętrach budynków. Z kolei w zamkniętych pomieszczeniach niektórzy mają wrażenie, że przejeżdża lekki samochód. - Takich wstrząsów jest na świecie bardzo dużo i zdarzają się często, choć większość ludzi w ogóle o nich nie wie. Wykrywają je jedynie urządzenia pomiarowe - tłumaczy Maria Hojny-Kołoś z Obserwatorium Sejsmologicznego w Ojcowie.
Najsilniejsze trzęsienia ziemi występują przede wszystkim we Włoszech, Rumunii, Turcji, Armenii, a także w Indiach, Japonii, Chinach, Meksyku i USA. Kraje te położone są niedaleko granicy płyt tektonicznych i stąd tak duże wstrząsy, przekraczające nierzadko 7-8 stopni w skali Richtera. Powodują wielkie katastrofy, prowadząc do licznych ofiar wśród ludzi, obracając w gruzy duże miasta. W XX wieku największy kataklizm dotknął Chiny. Trzy największe trzęsienia ziemi w 1920, 1927 i 1976 roku pochłonęły łącznie prawie milion ofiar.

Popękane ściany

Trzy wstrząsy zanotowane na przełomie listopada i grudnia ub.r. na Podhalu miały siłę 3-4 stopni w skali Richtera. Takie wibracje nie są niczym szczególnym i można powiedzieć, że są dla Polski typowe. Występują najczęściej w Tatrach i Sudetach. Ten rejon położony jest bliżej południa Europy, a tym samym bliżej granicy płyt tektonicznych.
Trzęsienia ziemi w Polsce w obszarze epicentralnym spowodowały przesuwanie się przedmiotów, podnoszenie łóżek, pękanie ścian. W kościołach zaczęły bić dzwony, z dachów pospadały kominy. Ludzie słyszeli także głuchy huk przypominający uderzenie w ścianę, przewracające się drzewo lub wiatr halny. Niektórzy mieszkańcy mieli wrażenie szarpnięcia i odpychania, a inni przesuwania i wyrzucania.
Widoczne dla oka uszkodzenia to kilkucentymetrowe pęknięcia budynków mieszkalnych i kościołów. Szczeliny mają średnio 2 cm grubości. Trzeba je będzie wypełnić klejami żywicznymi. W Mietustwie wsi położonej niedaleko Czarnego Dunajca ucierpiał strop w prezbiterium i nawy boczne. W kościele przez kilka tygodni nie można było również śpiewać ze względu na niebezpieczeństwo zawalenia.

Jak domek z kart

Polskie budynki, a także mosty nie są przygotowane, aby przetrzymać obciążenia wyższe od tych, które wystąpiły ostatnio na Podhalu. Przede wszystkim dlatego, że brakuje polskich norm prawnych regulujących ten problem. - W praktyce decyduje sam projektant, który w ogóle nie bierze pod uwagę tego problemu - mówi Paweł Wiejacz z Instytutu Geofizyki PAN.
Również mosty w Polsce nie są zabezpieczane przed ewentualnymi wstrząsami tektonicznymi. - Decydują tutaj dwa czynniki - ogromne koszty takich zabezpieczeń oraz fakt, że prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest niewielkie, a jeżeli już nastąpi, to nie jest na tyle silne, aby uszkodzić konstrukcję - tłumaczy prof. Dariusz Sybilski z Instytutu Badawczego Dróg i Mostów.

Nie było ofiar

Polska należy do regionów asejsmicznych, w których trzęsienia ziemi są słabsze niż na południu Europy. Nie oznacza to jednak, że są one zjawiskiem wyjątkowym i zaskakującym. Towarzyszą mieszkańcom naszego kraju już od tysiąca lat. Na szczęście żaden wstrząs nie doprowadził do ofiar śmiertelnych i do rozpadania budynków. Dlatego sytuacja w Polsce nie jest bardzo zła, choć do ideału trochę jej brakuje.

Najsilniejsze trzęsienia ziemi w Polsce:

Data	Skutki trzęsienia	Region Fizyczno - Geograficzny	Magnituda (skala Richtera)
1259.01.31	niszczące	Brama Krakowska	6
1443.06.05	pustoszące	Wzgórza Strzelińskie	6
1556	bardzo silne	Tatry Zachodnie	5
1662.08.09	niszczące	Tatry Wysokie	6
1785.08.22	b. silne	Beskid Śląski	6
1786.02.27	niszczące	Pogórze Śląskie	6
1895.06.11	b. silne	Pradolina Wrocławska	5
1932.02.03	silne	Pradolina Toruńska	4
1935.03.23	silne	Pogórza Przedtatrzańskie	4
1966.03.17	średnie	Pogórza Przedtatrzańskie	3
1993.03.01	b. silne	Beskid Niski	4,6
1995.09.11	dość silne	Pogórza Przedtatrzańskie	3,7
2004.11.30	b. silne	Pogórza Przedtatrzańskie	4,6

Źródło tabelki: Instytut Geoizyki PAN