Podstawową formę nauczania w Kościele stanowi przekaz ustny. Od samego jednak początku widziano potrzebę zapisu. Powstawały zbiory tekstów przeznaczone pierwotnie dla katechumenów, czyli osób przygotowujących się do sakramentów inicjacji chrześcijańskiej (chrzest, bierzmowanie, Eucharystia).
Etymologia słowa "katechizm" wywodzi się z języka greckiego: katechein oznaczającego: nauczać ustnie, odpowiadać na pytanie. Stąd podwójne znaczenie pojęcia katechizm - nauczanie oraz podręcznik.
Doświadczenie historii
Do najstarszych kompendiów prawd wiary i chrześcijańskiej moralności zalicza się opracowane pod koniec I wieku w Syrii "Didache", czy dzieło św. Augustyna z IV wieku "De catechizandis rudibus". W okresie średniowiecza powstawały dzieła układane "siódemkami". Określenie "katechizm" rozpowszechniło się w XII i XIII wieku. Pierwsza książka ze słowem katechizm w tytule ukazała się w roku 1357 w Anglii. Epokę katechizmów w sensie ścisłym zapoczątkował Marcin Luter w roku 1529. Do najbardziej znanych należą katechizmy Piotra Kanizjusza, Roberta Bellarmina czy Katechizm Rzymski z 1566 roku - owoc soboru trydenckiego. W tymże roku ukazał się w Krakowie najstarszy polski katechizm "Nauka prawego chrześcijanina" autorstwa poznańskiego kanonika Benedykta Herbesta.
Ze względu na zakres przedstawianych zagadnień, rozróżnia się katechizm: mały, średni i wielki. Może on przyjąć formę klasyczną: pytań i odpowiedzi, dialogu lub interpretacji zagadnień. Ze względu na adresatów może być: ogólnokościelny lub lokalny; adresowany do określonej grupy wiekowej, społecznej, kulturowej lub regionu.
Katechizm Kościoła Katolickiego
W 1992 roku ukazał się Katechizm Kościoła Katolickiego - wersja polska w 1994 roku. Zdaniem Ojca Świętego Jana Pawła II, jego publikację "należy zaliczyć do najdonioślejszych wydarzeń najnowszej historii Kościoła", etap realizacji odnowy Kościoła po Soborze Watykańskim II oraz wypełnienie jednego z podstawowych jego zadań, jakim jest przechowywanie i przekazywanie depozytu wiary. Z okazji jego promulgacji powiedział: - Doniosłość Katechizmu dla katechezy jest wielka, jak to wspaniale wynika z wiekowego doświadczenia Kościoła. Jakkolwiek rodzaj "katechetyczny" - tak jak go dziś pojmujemy - wszedł w życie w czasach reformacji, to jego istota, jego struktura fundamentalna przekazu wiary, jest tak dawna jak katechumenat, owszem, można powiedzieć, jak Kościół w swej substancji jest nienaruszalna.
Czym jest i jaki ma cel?
Intencją katechizmu jako "tekstu rezonansu" Słowa Bożego jest umożliwienie lepszego poznania wewnętrznej harmonii chrześcijańskiego misterium, ożywienie wiary, budowanie chrześcijańskiej tożsamości, wierne i całościowe w sposób syntetyczny przedstawienie nauczania Pisma Świętego, żywej tradycji Kościoła i jego Urzędu Nauczycielskiego, duchowej spuścizny Ojców Kościoła i świętych. Ma być pewnym i autentycznym punktem odniesienia w nauczaniu oraz tworzeniu różnych pomocy służących przepowiadaniu. Katechizm to książka zawierająca podstawowy, syntetyczny i całościowy wykład prawd wiary i norm moralności chrześcijańskiej, służący wierze w nauczaniu oraz kształtowaniu przekonań i postaw wiernych, pomoc w zrozumieniu specyfiki katolicyzmu i dawaniu poważnego świadectwa przemyślanej wierze, narzędzie religijnej kultury. Poznanie ma pomóc dojrzewaniu wiary, zakorzenieniu jej w życiu i promieniowaniu przez świadectwo (KKK 23).
Przedstawia wiarę Kościoła tak, by był on poznawany na całej ziemi i w każdej kulturze: prawdziwą co do znaczenia, integralną co do zakresu, systematyczną co do powiązań; "starą", gdyż zawsze tę samą od początku istnienia Kościoła, ale i "nową", bo wyrażoną językiem dzisiejszego człowieka; pragnącą pomóc w pogłębieniu jej znajomości. Cztery części Katechizmu przedstawiają "symfonię wiary", która jest wyznawana, celebrowana w liturgii, realizowana w postępowaniu i wyrażona w modlitwie.
Cztery motywy powstawania Katechizmu Kościoła Katolickiego:
1. Na Kościele spoczywa obowiązek głoszenia wiary; zapis jej jest konieczny jako gwarancja autentyczności żywej tradycji.
2. Zapis prawd wiary jest wyrazem troski o czystość przekazu, chroni przed subiektywizmem interpretacji, przesadnym akcentowaniem horyzontalizmu i antropologii przeradzającej się w antropocentryzm, pluralizmem i sekularyzmem wobec przejawów dyletantyzmu i synkretyzmu religijnego, rozległej dezinformacji i ignorancji. Daje jasne odpowiedzi na pytania, wątpliwości, kompetentną motywację wiary uzasadniającą nadzieję każdego człowieka.
3. Kościół został wezwany do wspólnego wierzenia. Istotne jest, by na wszystkich kontynentach czytano i wypowiadano te same formuły, oczywiście z uwzględnieniem mentalności wspólnot.
4. Ludzie wyznający tę samą wiarę winni potrafić porozumieć się za pomocą tych samych pojęć. Wobec fragmentaryczności i zanikania wspólnego języka religijnego katechizm pomaga w znalezieniu wspólnych terminów, kategorii teologicznych i etycznych.