Kościół znosi święta i posty – tak mniej więcej można było zrozumieć przesłanie całego szeregu doniesień medialnych o nowym brzmieniu przykazań kościelnych. Należy to określić jako błędną interpretację zmian, które zaczną obowiązywać katolików w Polsce od nowego roku liturgicznego. Wchodzące 30 listopada tego roku zmiany dostosowują jedynie przepisy liturgiczne do zmiany trybu życia współczesnego człowieka. Mają sprzyjać rozwiązywaniu dylematów moralnych katolików, a nie redukować świętowanie misterium Chrystusa.
Zaczynając jakąkolwiek interpretację przepisów liturgicznych Kościoła, nie można zapominać o jego najważniejszym celu – zbliżaniu wiernych do Chrystusa. Literalne interpretowanie pewnych zapisów, tak jakbyśmy interpretowali na przykład kodeks drogowy, prowadzi do wypaczenia ich sensu. To wcale nie musi świadczyć o złej woli, a jedynie o wynikającej z pośpiechu – pozbawionej głębszej refleksji – interpretacji. W niejednym domu rozgorzała dyskusja o możliwości jedzenia mięsa w Wigilię, czyli mówiąc w sposób bardziej precyzyjny, o braku obowiązku zachowania wstrzemięźliwości. Warto od razu rozgraniczyć wstrzemięźliwość od postu, bo w powszechnym odbiorze często te pojęcia się nakładają, co jest już pierwszym, a jednak dosyć znaczącym nieporozumieniem, które dalej obrasta w kolejne błędy. Wstrzemięźliwość oznacza jedynie wyłączenie z naszej diety potraw mięsnych i obowiązuje katolików, którzy ukończyli czternasty rok życia. Post zawiera w sobie wstrzemięźliwość, ale ponadto oznacza prawo do jednego posiłku do syta i dwóch bardzo skromnych jednego dnia. Post obowiązuje wszystkich miedzy osiemnastym a sześćdziesiątym rokiem życia. Taki ścisły post katolicy mają nakazany jedynie przez dwa dni w roku – Środę Popielcową i Wielki Piątek. Za to biskupi polscy przypominają w Liście pasterskim, że wstrzemięźliwość obowiązuje we wszystkie piątki w roku, chyba że tego dnia przypada jakaś uroczystość. Dodatkowo w dni pokuty, czyli wszystkie piątki roku i w okresie Wielkiego Postu obowiązuje powstrzymywanie się od zabaw, co dotyczy zarówno ich uczestników, jak i organizatorów.
Istota wyrzeczenia
Znaczenie postu nie ogranicza się w żadnym wypadku do redukowania jadłospisu. Istota postu to oczywiście temat na książkę, w tym momencie możemy się skupić jedynie na jednym zagadnieniu. Post ma między innymi ćwiczyć wolę poprzez wyrzeczenia. Kiedyś, przed wiekami, dla znaczącej liczby wiernych dobre jedzenie było czymś wyjątkowym, a często najcenniejszym. Nic dziwnego, że jego brak był bardzo istotnym elementem postu. Teraz dostępność dobrego jedzenia jest znacznie powszechniejsza, więc i rygory w tym zakresie nie tylko nie wydają się znaczącymi wyrzeczeniami, ale stają się wręcz pożądaną dietą. Być może dla wielu z nas znacznie większą wartość dla ćwiczenia woli miałoby dziś wyrzeczenie się oglądania telewizji czy korzystania z samochodu. To oczywiście jedynie przykład motywacji Kościoła do wprowadzenia pewnych zmian mających adaptować praktykę wiernych do współczesności. Jednak tak samo dzisiaj, jak i w odległych wiekach uczestnictwo w misterium Chrystusa nie było wartościowane ilością spożywanego mięsa. Dlatego też dopuszczalność spożywania mięsa w wigilię Bożego Narodzenia bynajmniej nie umniejsza rangi święta. Element wstrzemięźliwości stał się jednak bardzo silnym elementem naszej tradycji i biskupi polscy nie tylko tę tradycję szanują, ale wręcz wzywają do jej zachowania. Jej złamanie nie będzie jednak nosiło skutku grzechu. Podobna jest istota wielu zmian, które zaczną obowiązywać z początkiem Adwentu.
Świąt świętowanie
Najstarszym świętem katolików jest niedziela. Chrześcijanie od początku gromadzą się w ten dzień nazwany Pańskim na pamiątkę zmartwychwstania Chrystusa. Jedną z niedziel jest Wielkanoc, czyli doroczne świętowanie Paschy. Świętujemy także inne dni życia Chrystusa, które mają przypominać nam regularnie historię zbawienia. Ma to oczywiście służyć poznaniu życia i nauki Chrystusa, czynieniu siebie coraz bardziej podobnym do Niego, stawaniu się coraz pełniejszym chrześcijaninem. Świętujemy także ku czci Matki Bożej i świętych. W różnych krajach na przestrzeni wieków owe święta podlegały różnym korektom, wielokrotnie reformowano też kalendarz, głównie z powodu rozmaitego przystawania przykładów życia świętych do współczesności. Najogólniej rzecz ujmując, niektóre przykłady drogi do świętości były mniej lub bardziej możliwe do naśladowania współcześnie ze względu na realia zewnętrzne, a nauka Kościoła nie służy wytyczaniu celów nieosiągalnych, lecz powoływaniu jak największej liczby wiernych do świętości. Świętość można osiągnąć poprzez godne życie w wierze, co nie musi być przecież kojarzone z nadludzkim wysiłkiem i talentami, które często cechowały świętych z dawnych wieków. Zasadniczym elementem katolickiego świętowania jest uczestnictwo w Eucharystii i powstrzymywanie się od prac niekoniecznych.
„Nakazane” zmiany
Od wieków żyjemy nie tylko we wspólnocie Kościoła, ale także w świecie świeckim i od wieków rozróżniamy święta, które były obchodzone nie tylko w Kościele, ale również poza nim. Nazywaliśmy je nakazanymi i były one dniami wolnymi od pracy. Te relacje oczywiście wielokrotnie się zmieniały i następujące zmiany również się do nich odnoszą.
Biskupi polscy wyjaśniają je w Liście pasterskim:
„Pierwsze przykazanie kościelne mówi o świętach nakazanych. W ciągu wieków zmieniała się ich liczba. Wierni w różnych krajach obchodzą ich mniej lub więcej. W niektórych krajach pewne święta zostały za zgodą Stolicy Apostolskiej przeniesione na niedzielę. W Polsce w okresie komunizmu niektóre święta nakazane stały się dniami pracy. Mówiło się o tak zwanych świętach zniesionych. Powodowało to u wiernych wątpliwości sumienia, a praca w te dni niejednokrotnie wręcz uniemożliwiała świętowanie wielkich wydarzeń zbawczych. Dlatego Biskupi polscy, kierując się przepisami liturgicznymi Kościoła i mając na uwadze dobro duchowe wiernych, postanowili prosić Stolicę Apostolską o przeniesienie uroczystości Wniebowstąpienia Pańskiego na 7. niedzielę Wielkanocy oraz o to, by ze względu na dni robocze świętami nakazanymi nie były w Polsce: uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, uroczystość świętego Józefa oraz uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła. Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów w dniu 4 marca 2003 r. wydała dla Polski dekret pozwalający na wspomniane zmiany, zaś Zebranie Plenarne Konferencji Episkopatu Polski w dniu 12 marca 2003 r. postanowiło, by te zmiany obowiązywały od 30 listopada tego roku. Jedynym świętem nakazanym obchodzonym w dniu pracy pozostaje uroczystość Objawienia Pańskiego (Trzech Króli). Biskupi wyrażają nadzieję, że nadejdzie taki czas, kiedy to ważne święto stanie się dniem wolnym od pracy.(...)
Chociaż takie uroczystości i święta jak: Niepokalane Poczęcie, świętego Józefa, świętych Apostołów Piotra i Pawła, Matki Bożej Gromnicznej, Poniedziałek Wielkanocny, święto Najświętszej Maryi Panny, Matki Kościoła (poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego), świętego Szczepana, nie są świętami nakazanymi, to jednak biskupi zachęcają wiernych, by zgodnie z wieloletnią tradycją brali wtedy udział w liturgii. Księży zaś, którzy w te dni nie mają obowiązku aplikacji Mszy za parafian, prosimy, by przez dogodny porządek nabożeństw ułatwiali parafianom udział w Eucharystii. Zachęcamy także wiernych do pełnego udziału w Eucharystii przez przyjęcie Komunii świętej.”
Wynika z tego jasno, że wprowadzone zmiany mają na celu przyczynić się do większej przejrzystości, a przez to do spokoju sumienia wiernych, które mógłby dzisiaj zakłócać choćby charakter współczesnego życia zawodowego. Można tu jeszcze przypomnieć, że jeśli te uniemożliwią nam uczestnictwo we Mszy świętej, powinniśmy to uczynić wieczorem dnia poprzedzającego.
Mnogość przykazań
Od 30 listopada obowiązywać nas będzie nowa redakcja przykazań kościelnych, które na wniosek Konferencji Episkopatu Polski zatwierdziła watykańska Kongregacja Nauki Wiary.
Zasadniczym celem tej zmiany było wprowadzenie jednolitego zapisu pięciu przykazań kościelnych do wszystkich publikowanych obecnie modlitewników. Dotychczas nie tylko w starych publikacjach krążyły różne, często już nieaktualne wersje. Do niedawna katolików w Polsce obowiązywała wersja zatwierdzona przez Episkopat w 1948 roku: 1) ustanowione przez Kościół dni święte święcić; 2) W niedziele i święta we Mszy św. uczestniczyć; 3)Posty nakazane zachowywać; 4) Przynajmniej raz w roku spowiadać się i w czasie wielkanocnym Komunię Świętą przyjmować; 5) W czasach zakazanych zabaw hucznych nie urządzać.
Ogłoszony przez Jana Pawła II w roku 1992 Katechizm Kościoła Katolickiego powtarzał cztery pierwsze przykazania, pomijając piąte. Tę samą liczbę zachowywał, dzieląc czwarte przykazanie na dwa przykazania. O obowiązku dbania o potrzeby Kościoła (każdy wedle swoich możliwości) KKK wspominał w innym miejscu. W 1998 roku zaczęła obowiązywać „Corrigenda” KKK, czyli poprawki naniesione przez Kongregację Nauki Wiary, która obowiązek dbania o potrzeby Kościoła zapisała jako piąte z przykazań. „Corrigenda” pozwala również Konferencjom Episkopatu na wprowadzanie innych przykazań na swoim terytorium.
Nowe brzmienie przykazań kościelnych
Aktualna wersja przykazań kościelnych zatwierdzona dla Polski przez Kongregację Nauki Wiary ma następujące brzmienie:
1. W niedzielę i święta nakazane uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymać się od prac niekoniecznych.
2. Przynajmniej raz w roku przystąpić do sakramentu pokuty.
3. Przynajmniej raz w roku, w okresie wielkanocnym, przyjąć Komunię Świętą.
4. Zachowywać nakazane posty i wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a w okresach pokuty powstrzymywać się od udziału w zabawach.
5. Troszczyć się o potrzeby wspólnoty Kościoła.
Święta nakazane w Polsce obchodzone poza niedzielami:
– uroczystość Narodzenia Pańskiego – 25 grudnia
– uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki – l stycznia
– uroczystość Objawienia Pańskiego (Trzech Króli) – 6 stycznia
– uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (Boże Ciało)
– uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – 15 sierpnia
– uroczystość Wszystkich Świętych – l listopada
Wykładnia dla IV przykazania kościelnego
Wszyscy wierni obowiązani są czynić pokutę. Dla wyrażenia tej pokutnej formy pobożności chrześcijańskiej Kościół ustanowił dni i okresy pokuty. W tym czasie chrześcijanin powinien szczególnie praktykować czyny pokutne służące nawróceniu serca, co jest istotą pokuty w Kościele. Powstrzymywanie się od zabaw pomaga w opanowaniu instynktów i sprzyja wolności serca.
– Czynami pokutnymi są: modlitwa, jałmużna, uczynki pobożności i miłości, umartwienie przez wierniejsze pełnienie obowiązków, wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i post.
– Czasem pokuty w Kościele są poszczególne piątki całego roku i czas Wielkiego Postu.
– Wstrzemięźliwość obowiązuje wszystkich, którzy ukończyli 14 rok życia we wszystkie piątki i Środę Popielcową.
– Post obowiązuje w Środę Popielcową i w Wielki Piątek wszystkich między 18 a 60 rokiem życia.
– Uzasadniona niemożliwość zachowania wstrzemięźliwości w piątek domaga się od chrześcijanina podjęcia innych form pokuty.
– Powstrzymywanie się od zabaw obowiązuje we wszystkie piątki i w czasie Wielkiego Postu.
Czy można jeść mięso w Wigilię?
Ks. Bp Stefan Cichy
Przewodniczący Komisji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski
Zachęcamy, zgodnie z postanowieniem II Polskiego Synodu Plenarnego, do zachowania wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych w wigilię Bożego Narodzenia, ze względu na wyjątkowy charakter tego dnia w Polsce. Punkt 4. należy moim zdaniem interpretować jako złagodzenie normy z ww. pkt. 121 Synodu i jedynie zachętę, co oznacza, że można, ale nie musi się zachować wstrzemięźliwości od spożywania mięsa w wigilię Bożego Narodzenia. To oznacza, że ten zapis z Listu pasterskiego praktycznie znosi normę II Polskiego Synodu Plenarnego zatwierdzoną przez Stolicę Apostolską, wyrażoną w pkt. 121. Interpretację taką opieram na tym, że Stolica Apostolska zatwierdziła wykładnię IV przykazania kościelnego.
Co do mylnej interpretacji rozpowszechnianej w mediach pod hasłem „Kościół znosi święta” warto zaznaczyć, że to władze państwowe zniosły kiedyś święta nakazane przez Kościół. Wielu ludzi, zwłaszcza katecheci w szkołach, mieli problemy sumienia, bo w święto nakazane musieli iść do pracy. Dlatego na prośbę Konferencji Episkopatu Polski Stolica Apostolska wyraziła zgodę na to, by uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego – jak to jest w wielu krajach – przenieść na VII Niedzielę Wielkanocną, oraz by uroczystości św. Józefa (19 marca), św. Piotra i Pawła (29 czerwca) i Niepokalanego Poczęcia (8 grudnia) nie były w Polsce świętami nakazanymi. Są to nadal uroczystości kościelne i biskupi zachęcają wiernych, by w te dni uczestniczyli we Mszy świętej. Zachowano jedynie 6 stycznia jako święto nakazane, choć jest to dzień pracy.