Obchody 750-lecia lokacji Poznania są dobrą okazją do refleksji nad dziejami Poznania, a szczególnie początkami grodu i miasta nad Wartą, kolebki Mieszkowego państwa i pierwszej stolicy biskupiej. W historii Poznania fundamentalną rolę odegrał właśnie Ostrów Tumski.
Przed 20 laty na Łęgach Dębińskich Jan Paweł II powiedział: „...na tym miejscu, pośrodku najstarszej z ziem piastowskich, przed tysiącem z górą lat zaczęły się dzieje Narodu, Państwa i Kościoła”. Tutaj już na przełomie IX i X wieku znajdował się potężny gród, pałac z kaplicą Dąbrówki, katedra bpa Jordana, siedziba władców i najstarsza nekropolia królewska w Polsce. Wyspa Tumska, nawet „po przenosinach” Poznania na drugą stronę Warty, nie straciła swego znaczenia. Tutaj bowiem obok urzędów kurialnych funkcjonowało ważne centrum kulturowe, m.in. Akademia Lubrańskiego(choć oddzielona w XVI wieku murem, zawsze związana była z miastem).
Tym zagadnieniom – od średniowiecza do nowożytności – poświęcono sesję naukową „Ostrów Tumski – kolebka Poznania”. Patronat nad sesją sprawują: ks. Abp. Stanisław Gądecki oraz Wydział Teologiczny UAM, Komisja Teologiczna PTPN, Fundacja 750-lecia Lokacji Poznania oraz Drukarna i Księgarnia św. Wojciecha. Spotkanie otworzył Metropolita Poznański, a wśród uczestników byli m.in. ks. bp Grzegorz Balcerek, ks. bp Marek Jędraszewski, kapłani Archidiecezji Poznańskiej, władze miasta Poznania i województwa, przedstawiciele UAM oraz liczne grono miłośników historii.
Historia wzbogacona archeologią
W problematykę spotkania wprowadził prof. Jacek Wiesiołowski. W trakcie sesji omówiono wyczerpująco najstarsze dzieje Ostrowa na podstawie wyników badań archeologicznych. Profesor Hanna Kóćka-Krenz (UAM) podkreśliła, że o początkach państwowości polskiej dysponujemy bardzo ubogim materiałem ze źródeł pisanych. Nieliczne wzmianki historyczne wzbogacają więc odkrycia archeologiczne. W latach czterdziestych X wieku ojciec Mieszka I wzniósł dwuczłonowy gród. W rejonie kościoła NMP mieściła się siedziba władcy. Druga akcja budowlana przypadała na lata siedemdziesiąte i była związana z przybyciem Dąbrówki. Mieszko I rozbudował wały obronne, a na terenie właściwego grodu wzniósł pierwsze monumentalne budowle na ziemiach polskich. Był to m.in. kamienny pałac książęcy. Badania elementów drewnianych z tego miejsca pozwoliły ustalić, że wał został wzniesiony na przestrzeni lat 70.-80. X stulecia! Odkrycie to zmienia w zasadniczy sposób nasze wyobrażenia o rozmiarach poznańskiego obiektu obronnego. Mieszko I i jego następcy ciągle inwestowali w „swój” gród. Świadczy to – jak stwierdziła prof. H. Kóćka-Krenz – o doniosłej roli, jaką pełnił ten ośrodek na tle innych grodów z tego okresu.
Pierwsi biskupi
W dalszej części podjęto problematykę dotyczącą najstarszych dziejów Kościoła w Polsce. Profesor Tomasz Jasiński (UAM) zarysował niektóre kontrowersje dotyczące statusu i historii biskupstwa poznańskiego oraz przedstawił dotychczasowe wyniki badań wielu historyków.
Z kolei pierwszych biskupów poznańskich – Jordana i Ungera – zaprezentował prof. Marek Derwich (Uniwersytet Wrocławski). Te wybitne, aczkolwiek mało znane postacie zostały osadzone w szerokim kontekście historycznym, w realiach ówczesnej praktyki misyjnej, dziejów opactw benedyktyńskich i reakcji pogańskiej na Połabiu. Zaznaczono ważną rolę niemieckich klasztorów benedyktyńskich skupionych na działaniach misyjnych wśród Słowian.
Państwu i społeczeństwu
Osobną uwagę poświęcono znaczeniu poznańskiej kapituły katedralnej w Kościele i społeczeństwie w okresie średniowiecza. Profesor Andrzej Radzimiński (Uniwersytet Toruński) podkreślił, że rolę społeczną kapituły poznańskiej można sprowadzić do dwóch typów działalności: na rzecz państwa, poprzez udział prałatów i kanoników w XV wieku (jako posłów kapituły poznańskiej i zasiadających na urzędach, w tym przede wszystkim w kancelarii królewskiej) oraz na rzecz społeczeństwa, głównie szlachty (wspieranie przede wszystkim rodzin szlacheckich dochodami z prebend kapitulnych).
Podczas sesji omówiono także historię konsystorza poznańskiego (dr Izabela Skierska). Historię i ciekawostki o poznańskich kościołach parafialnych w ostatnich latach XVIII wieku zreferował ks. prof. Anzelm Weiss (KUL). Zagadnienia związane z najstarszymi elementami architektury gotyckiej na Wyspie Tumskiej przedstawił mgr Andrzej Kusztelski. Ponadto zaprezentowano księgę jurydyki św. Wojciecha (ks. dr Leszek Wilczyński).
Dwudziestominutowa dyskusja nie wyczerpała wszystkich zagadnień, co zauważył prof. Kazimierz Ilski, przewodniczący popołudniowej części obrad. Nie po raz pierwszy odnotowano, że poznański Ostrów Tumski stanowił i stanowi ważne, acz ciągle niedoceniane miejsce w historii Poznania i kraju.