Katedra włocławska od wieków słynie majestatycznym pięknem sprawowanej tu służby Bożej. Skarbcem wiadomości na ten temat są opracowania autorstwa ks. infułata Stanisława Chodyńskiego. Czerpiąc z nich, przybliżymy czytelnikom informacje o zwyczaju wielkopostnym, kultywowanym przez stulecia w czcigodnej świątyni.
Ks. Stanisław Chodyński (1836–1919) należy do najwybitniejszych uczonych prezbiterów Kościoła włocławskiego. W świadomości potomnych żyje jako historyk Kościoła i wydawca źródeł. Mniej znana jest jego działalność w dziedzinie liturgii, której uwieńczeniem jest monumentalne dzieło Z dziejów dyecezyi włocławskiej. Liturgika. Publikowane w odcinkach w „Kronice dyecezyi kujawsko-kaliskiej” w latach 1907–1910, zawiera historię służby Bożej w katedrze Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku. Dzieło to, znane niewielu czytelnikom, czeka na powtórne wydanie jako publikacja samoistna. Ks. Chodyński pisywał również artykuły publikowane w „Przeglądzie Katolickim” – jednym polskojęzycznym tygodniku kościelnym, jaki wydawany był w Imperium Rosyjskim.
Zakryte krzyże i obrazy
Od wczesnego średniowiecza w Kościele powszechnym obowiązywała praktyka zasłaniania krzyży i obrazów na cały Wielki Post. Kultywowano ją w katedrze włocławskiej i niektórych świątyniach naszej diecezji także za życia ks. Chodyńskiego. W ówczesnej rubryceli diecezjalnej znajduje się przepis nakazujący zasłanianie obrazów od Środy Popielcowej do momentu śpiewu Gloria podczas liturgii Wigilii Paschalnej. Dodajmy, że do czasów odnowy liturgii Triduum Sacrum za pontyfikatu Piusa XII (1955 r.) obowiązywała – wprowadzona w średniowieczu – praktyka sprawowania obrzędów Wigilii Paschalnej przed południem. Zasłanianie obrazów na okres Wielkiego Postu było charakterystyczne dla diecezji włocławskiej i akceptowane ze względu na prastare pochodzenie. W innych diecezjach polskich praktyki zaniechano. W Kościele powszechnym obowiązywały przepisy Caeremoniale Episcoporum (Ceremoniału Biskupów) papieża Klemensa VII z 1600 r., nakazujące zasłanianie obrazów i krzyży od piątej niedzieli Wielkiego Postu nazywanej wówczas Pierwszą Niedzielą Męki Pańskiej. W naszej diecezji już w Środę Popielcową zdejmowano wszelkie kwiaty i ozdoby z ołtarzy. Umieszczone w nich obrazy zakrywano fioletowymi lub ciemno błękitnymi zasłonami, na których mógł być wyszyty krzyż, wieniec cierniowy i trzy zakrwawione gwoździe. Odkryte pozostawały przedstawienia scen pasyjnych; miały skłaniać wiernych do pobożnych rozmyślań. Dodajmy, że o zasłanianiu obrazów na Wielki Post wspomina sławny liturgista Guillaume Durand, biskup Mende (zm. 1296), w dziele Rationale divinorum officiorum. Normy liturgiczne dotyczące zasłaniania obrazów zawierał dawny Mszał gnieźnieński, wydany w 1555 r. w Krakowie. Wspominają o tym Statuty synodalne biskupa kujawsko-pomorskiego Macieja Łubieńskiego (1634 r.).
Zasłony w kościele
Oprócz zasłaniania obrazów i krzyży istniał dawniej – choć nie powszechnie – zwyczaj oddzielania na okres Wielkiego Postu specjalną zdobioną zasłoną prezbiterium od chóru kapłańskiego, jak również chóru kapłańskiego od nawy. Normy nakazujące ich umieszczanie znajdujemy m.in. w Agendzie płockiej z 1554 r. oraz w późniejszych polskich rytuałach. Ostatnim z rytuałów wspominających o tej praktyce, do których dotarł ks. Chodyński, był Rituale sacramentorum varsaviensis z roku 1836. Kurtyny miały symbolizować zasłonę ze Świątyni Jerozolimskiej, która rozerwała się po śmierci Pana Jezusa, oraz fakt, że bez Jego zbawczej męki ludzie nie mogliby dostąpić oglądania wiecznej radości w niebie. Zasłony zawieszano w Środę Popielcową, a zdejmowano w Wielki Piątek. Rozsuwane były na niedzielę, która zawsze jest wspomnieniem Zmartwychwstania Pańskiego. Warto wiedzieć, że zwyczaj umieszczania zasłon wielkopostnych był szczególnie praktykowany w liturgii zakonu cystersów we Francji.